Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Genel Dilbilim, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Eylül GÖZEL
Danışman: Özge Can Erdoğan
Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu
Özet:
Çekimsiz ad yantümceleri, Türkçede {-mAk}, {-mA}, {-(y)Iş}, {-DIK}, {-(y)AcAk} biçimbirimleriyle üretilmekte; {-mAk} biçimbirimi her zaman kişisiz biçimlenen tek biçimbirim olarak kabul edilmektedir. Türkçede kişisiz biçimlenen tek biçimbirimin {-mAk}/{-mA(K)} olmadığı varsayımına dayanan çalışmamızda, bu dilde {-mAsI} gibi olası bir biçimbirimin bulunduğunun, bu olası biçimbirimin de tıpkı {-mAk}/{-mA(K)} gibi kişisiz ad yantümceleri ürettiğinin deneysel kanıtlarla ortaya koyulması; bu çerçevede alanyazında {-mA-sI} biçimlenmesi olarak değerlendirilen kimi yapıların aslında {-mAsI} biçimbirimiyle üretildiğinin gösterilmesi amaçlanmıştır. Böylelikle, Türkçenin biçimbilim dizgesinde henüz tanımlanmamış yeni bir biçimbilimsel düzeneğin tanıtlanması hedeflenmiştir. Bu doğrultuda öncelikle Türkçede ad yantümceleme olgusuna ilişkin kuramsal çerçeve oluşturulmuş, araştırma yöntemlerimiz olan sözdizimsel yaklaşım ve dizisel ek yerdeğiştirimi sınaması tanıtılmıştır. Bu yöntemler uyarınca yapılan incelemeler sonucunda, {-mAk}/{-mA(K)}>{-mAsI} yerdeğiştirebilirliğin sağlandığı tümcesel çevreler (örn. olumlu varoluşsal tümceler, anatümce yüklemi ad, adıl ve zayıf sıfatlardan oluşan bağlayıcı tümceler, anatümce yüklemi durum eylemleri, erişme eylemleri ve başarım eylemlerinden oluşan tümceler) ve tümcesel roller (örn. özne, özne tümleci) belirlenmiştir. Bununla birlikte tümcesel çevre ve tümcesel rollere bağlı kimi dilbilgisel etkenlerin (örn. varoluşsal tümcelerin olumsuzluğu, sıfatçıl yüklemin güçlülüğü, düz nesnesi olarak {-mAk}/{-mA(K)} ad yantümcesi alan bir denetleme eyleminin bu düz nesnesine atadığı durumun yalın olması, bir tümcesel rol olarak ilgeç tümleci) yerdeğiştirebilirliği kısıtlayabildiği saptanmıştır. Sözü edilen kısıtlılıklara karşın yerdeğiştirebilirliğin sağlandığı tümcesel çevreler ve tümcesel roller göz önüne alındığında, Türkçede {-mAsI} gibi kişisiz bir adlaştırıcının bulunduğu sonucuna varılmış; bu adlaştırıcının da {-mAk}/{-mA(K)} biçimbirimiyle koşut dağılım sergilediği belirlenmiştir.