Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Genel Dilbilim, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Rabia Melek Çetin
Danışman: Murat Özgen
Özet:
Türkçede
özne-yüklem uyumu 1. ve 2. kişi ve sayı değerlerinde zorunludur. Üçüncü kişi
çoğul değeri ise çeşitli nedenlerle seçimlik olabilir (Durum I) (Kornfilt,
1997, 2000; Göksel ve Kerslake, 2005; Corbett, 2000, 2006; Uzun, 2000 ve diğ.).
Yüklem konumunda bir adıl bulunduğunda yüklem özne yerine özne tümleciyle uyuma
girer (Durum II) (Göksel ve Kerslake, 2005). Temel tamlayan-iyelik uyumunda
tamlayan ve iye üzerinde uyum görünür. Buna karşın bazı tamlamalarda iye
üzerindeki iyelik belirticisi düşürülebilir (Durum III) (Özsoy, 1994). Karşıt bir
durum olarak ilgileştirilen iyelik yapılarında iyelik eki kimi durumlarda
seçimlik olabilir (Durum IV). Çalışmamız Türkçedeki (i) üç temel uyum
görünümünü ve (ii) dört tuhaf uyum durumunu Ouali (2008)’in önerdiği üç Özellik
Kalıtı (‘ÖK’) seçeneği ile açıklamanın mümkün olup olmadığını ve (iii) Ouali
(2008)’de sunulan hiyerarşik ÖK sıralamasının dillerarası geçerliliğini tespit
etmeyi amaçlamıştır. ÖK, uyum olgusunu açıklamayı amaçlayan bir mekanizmadır
(Chomsky, 2000, 2001, 2004, 2008, 2013; Richards, 2007; Inokuma 2007, 2013;
Miyagawa, 2010, 2017; Ouali, 2008 ve diğ.). Ouali (2008), ÖK için üç seçenek
önerir: T yorumlanamaz özellikleri Z’ye aktarabilir (BAĞIŞLA), aktarmayıp
kendisinde tutabilir (TUT) veya hem Z’ye aktarıp hem de bir kopyalarını da
kendisinde tutabilir (PAYLAŞ). Çözümlememiz kapsamında öncelikle Ouali (2008)’in
ÖK önerilerinin Türkçede üç temel uyum yapısına uygulanabildiğini tespit ettik.
Ardından, çözümlememiz ile dört ‘tuhaf’ uyum görünümünün de aynı şekilde Ouali
(2008)’in üç seçenekten oluşan ÖK modeli açıklanabileceğini önerdik. Son
olarak, söz konusu ÖK seçeneklerinin Berberice için önerilen hiyerarşik
sıralamasının Türkçe için de geçerli olduğunu belirledik.
Anahtar Sözcükler: özne-yüklem uyumu, iyelik uyumu,
ilgi uyumu, özellik kalıtı