Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2025
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: FATİH BAYRAK
Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): İnci Boyacıoğlu Bal
Eş Danışman: Onurcan Yılmaz
Özet:
Bu tezde, sahte haberlere inancın sosyal psikolojik temelleri
incelenmiştir. Güdülenmiş Muhakeme ve Analitik Muhakeme yaklaşımlarının dezenformasyonun
temellerine ilişkin beklentileri bilişsel stil farklılıkları ve sosyal kimlik
motivasyonları üzerinden sınanmıştır. Üç ayrı çalışmada, farklı haber temaları
ve sosyal kimlik türleri kullanılarak, ABD ve Türkiye’den toplanan
örneklemlerle, bireylerin sahte haberlere inanma, paylaşma ve gerçek ile sahte
haberleri ayırt etme becerileri test edilmiştir. Ayrıca, kültürel ve toplumsal
faktörlerin rolleri incelenmiştir. Bulgular, sahte haberlere inanç ve
paylaşımın güçlü biçimde sosyal kimlik motivasyonlarıyla ilişkili olduğunu
göstermiştir. Bununla birlikte, derin düşünmenin spesifik kimlikler ve
koşullarda dezenformasyona karşı dirençlilik sağladığı tespit edilmiştir.
Özellikle, kurumlara güvenin düşük olduğu bağlamlarda kimlik motivasyonlarının
haber değerlendirme süreçlerinde daha baskın rol oynadığı, derin düşünmenin ise
yüksek güven ortamlarında daha etkili olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, tez
kapsamında Sahte Haber Sorgulama ve Teyit İhtiyacı Ölçeği geliştirilmiştir. Tezin,
dezenformasyona karşı geliştirilecek sosyal psikolojik aşılama uygulamalarının
geliştirilmesine yönelik kuramsal ve pratik katkılar sunduğu
değerlendirilmiştir.