Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Spor Bilimleri, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: HAMZA BUDAK
Danışman: Mustafa Karahan
Özet:
Egzersiz sırasında vücudun iç dengesinin korunmasında etkili olan hormonların salgılanmasındaki değişiklikler fiziksel performansı olumsuz etkilemektedir. Fiziksel yüklenmeyi takip eden dönemde gerçekleştirilen toparlanma uygulamaları, bu hormonların kan plazmasındaki oranlarının hızla dinlenme düzeyine ulaşmasında önemli rol oynamaktadır. Bu konuda gerçekleşen araştırmalar incelendiğinde hangi toparlanma yönteminin daha etkili olduğuna dair bir kanıta henüz rastlanılmamıştır. Bu nedenle bu çalışmanın amacı, şiddedi giderek artan yüksek yoğunluklu egzersiz sonrası gerçekleştirilen geleneksel ve spor masajı toparlanma yöntemlerinin bazı hormonlar üzerindeki etkilerini karşılaştırmaktır. Çalışmaya yaş ortalaması 23.41±2.96 ve spor yaşı 11.83±2.28 olan iyi antrenmanlı 12 yarı elit erkek sporcu gönüllü olarak katılmıştır. Birer hafta arayla tekrarlanan, yorulana kadar uygulanan yüksek yoğunluklu koşu egzersizlerinin ardından katılımcılar, çaprazlama tasarımla 20 dakika boyunca geleneksel ve spor masajı toparlanma yöntemlerine dâhil edilmiştir. Sporculardan istirahatte, egzersiz sonrası, fiziksel toparlanmanın ortasında ve sonunda antekübital venden kan örnekleri alınarak kalp atım hızları dijital gösterge cihazı ile takip edilmiştir. Santrifüjlenmiş kan örneklerinin serum kortizol, adrenokortikotropik hormon (ACTH), kortikotropin hormonu (CRH) ve endorfin hormonu değerleri spektrometrik yöntemle belirlenerek raporlanmıştır. Verilerin normalliği ve homojenliği sırasıyla Shapiro-Wilk ve Levene testleri ile belirlenmiştir. Elde edilen veriler, iki yönlü varyans analizi (ANOVA) ile ikili karşılaştırmalar ise post hoc testlerinden Tukey testi ile analiz edilmiştir. Geleneksel ve spor masajı toparlanma yöntemlerinin hormonların seviyesi üzerindeki etkileri istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Egzersiz sırasında dinlenik seviyeye oranla serum kortizol (%89), ACTH (%80) ve CRH (%71) değerindeki artışlar ile endorfin hormonunda (%-42) değerindeki azalma istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.05). Geleneksel ve spor masajı toparlanma yönteminin ortasında egzersiz sonrası değerlere oranla sırasıyla kortizolde %58'e karşı %17 (p<0.05) ve endorfinde %32'ye karşı %40 (p<0.05) oranında anlamlı artışlar vardır. Diğer yandan, sırasıyla geleneksel ve spor masajı yöntemlerinin toparlanma sonunda serum kortizolde %-37'ye karşı %-42 (p<0.05) oranlarında azalma, endorfinde ise %36'ya karşı %41 (p<0.05) oranlarında artış vardır. Egzersizle ilişkili olarak %80 oranında önemli şekilde artan ACTH hormonunda toparlanma yöntemlerinin ortası (p<0.05) ve sonunda (p<0.05) önemli şekilde azalmış olup, geleneksel ve spor masajı yöntemleri arasında sadece toparlanma ortasında (sırasıyla %-30 karşı %-40, p<0.05) anlamlı farklılık bulunmuştur. Egzersize bağlı olarak CRH'de %71 oranında bir artış olup bu değer sırasıyla geleneksel ve spor masajı masajı toparlanma yöntemlerinin ortasında %28'e karşı %30 ve toparlanma yöntemlerinin sonunda %41'e karşı %45 oranlarında önemli şekilde azalmıştır (p<0.05). Ancak her iki toparlanma periyotları için yöntemler arasında önemli farklılık bulunmamaktadır. Egzersizle ilişkili olarak plazmadaki seviyeleri önemli şekilde değişen endorfin (azalma), ve kortizol, ACTH, CRH (artan) hormonları hem geleneksel hem de spor masajı toparlanma periyotlarındaki oranlarında önemli değişiklikler oluşmuştur. Bu çalışmada, CRH hariç kortizol ve endorfin hormonlarının toparlanma ortası ve sonunda, ACTH'nin toparlanma ortasında spor masajı yöntemine tepkileri, geleneksel yönteme kıyasla daha olumlu tepki verdiği sonucuna varılmıştır.