İktisada Felsefi Bakmak: Heterodoks İktisat ve Homo Socio-oeconomicus

Yalçınkaya T.

Davranışsal İktisadın Gelişimi ve Uygulamaları, Nazife Merve Hamzaoğlu, Editör, Nobel Yayınevi, Ankara, ss.1-17, 2023

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2023
  • Yayınevi: Nobel Yayınevi
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Sayfa Sayıları: ss.1-17
  • Editörler: Nazife Merve Hamzaoğlu, Editör
  • Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

İktisat, political economy’den economics’e uzanan evriminde toplumsal bağlamlardan uzaklaşarak kendi soyut alanında yapılanmış ve uzmanlaşmıştır. Toplumun diğer parçalarıyla etkileşim halindeki bir parça iken, bağımsız, bağlantısız bir parça olarak konumlanmıştır. Bu çizgide felsefeden kopan bir bilim olarak yükselmiştir. Felsefe yapmanın kazandırdığı sosyolojik, psikolojik, antropolojik ve benzeri açılımlara sahip olma özelliği yavaş yavaş ikincilleşmiştir. Fakat iktisadın bu yapısının ‘ortodoks’ olarak nitelendirilmesiyle birlikte eleştirel ve alternatif iktisat düşüncesi geliştiren ‘heterodoks’ yaklaşımlar, okullar doğmuştur.

Heterodoks iktisat, ‘ortho-doxa’ (doğru bilgi) alanına karşılık ‘hetero-doxa’ (farklı bilgi) alanı yaratmaktadır. Heterodoks iktisadın temeli; iktisada felsefi bakmakla, iktisadın görünümlerinin ötesine yönelik anlama ve anlamlandırma çabasıyla oluşmaktadır. Bu felsefi çaba ortodoks iktisadın varsayımlarını, modellerini, kavramlarını ve metodolojisini sorgulamaktadır. Ortodoks iktisadın insanın ve toplumun gerçekliğinden uzak bir kurgu oluşturduğunu ileri sürmektedir.

Heterodoks iktisat; ortodoks iktisadın evrensellik savına karşı yerelliği, ulusallığı; soyutlamacılığına karşı özgünlüğü; tümdengelime karşı tümevarımı; metodolojik tekilliğe/bireyciliğe karşı metodolojik çoğulculuğu/bütünselliği; zamandan ve mekandan bağımsız oluşuna karşı tarihselliği ve toplumsallığı ve matematiğe karşı felsefeyle ve iktisat dışındaki sosyal bilimlerle bağlantılı olmayı önceliklendirmektedir. Bu temelde heterodoks iktisat çeşitli alt dallarda işlemektedir. Davranışsal İktisat, Kurumsal İktisat, Tarihçi Okul, Klasik Politik İktisadın Eleştirisi (Marksist İktisat), Avusturya Okulu, Evrimsel İktisat, Yeşil İktisat, Post-Keynesçi İktisat gibi okullar, iktisat için ‘farklı bilgi’ alanı oluşturmaktadır.

Ortodoks iktisada karşı heterodoks iktisat kavramsal ve yöntemsel açıdan bir ‘farklı bilgi’ sistemi inşa ederken, gerçekliği tartışılan insan modeli Homo Oeconomicus da sorgulanmaktadır. Heterodoks iktisat okullarının yaklaşımlarıyla doğrudan ya da dolaylı olarak anlamlı bağları olan alternatif insan modelleri ileri sürülmektedir. Homo Reciprocans, Homo Culturalis, Homo Institutionalis, Homo Consumericus, Homo Psychologicus, Homo Sociologicus, Homo Socio-oeconomicus gibi modeller, Homo Oeconomicus eleştirileri doğrultusunda daha anlamlı ve daha gerçekçidir. Bunlar arasından, sosyolog Siegwart Lindenberg’in ileri sürdüğü Homo Socio-oeconomicus, diğerlerine de ışık tutma potansiyeliyle anlam ve işlev kazanmaktadır. Ekonomik olduğu gibi, sosyolojik, psikolojik, politik bağlamlara da sahip olan Homo Socio-oeconomicus, heterodoks iktisada anlam kattığı gibi, economics’in egemenliğine karşın political economy’yi yeniden yükseltmektedır.

Bütün bu öneminden hareketle bu çalışmada amaçlanan; iktisat felsefesi bağlamında heterodoks iktisada dikkat çekmek ve Homo Socio-oeconomicus modeline ilişkin farkındalığa katkıda bulunmaktır. 

             Bu amaç doğrultusunda; çalışmanın ilk bölümünde, iktisadın felsefesini yapmanın önemi değerlendirilmektedir. İkinci bölümde heterodoks iktisat anlamlandırılmakta ve son bölümde ise, bir anlamda heterodoks iktisadın insan modeli sayılabilecek Homo Socio-oeconomicus temellendirilmekte ve açıklanmaktadır.