YUNANİSTAN’IN KIBRIS POLİTİKASI VE KIBRIS MESELESİ’NİN “ÇÖZÜMÜNDE” KRİTİK DÖNEMEÇ: ÇAĞLAYANGİL-TOUMBAS GÖRÜŞMELERİ, 1966-1967

Barış Harekatının 50. Yılında Uluslararası Kıbrıs Sempozyumu, 27 - 29 Haziran 2024, ss.1, (Özet Bildiri)

Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
Sayfa Sayıları: ss.1
Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

1955’te Kıbrıs’ta Rumların İngiliz idaresini sonlandırmak maksadıyla başlatmış olduğu isyan, Sovyet tehdit algısı nedeniyle NATO’ya yeni üye olmuş (1952) Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkileri olumsuz etkileyince, hatta iki ülke arasında bir savaş potansiyeli ortaya çıkarınca taraflar 1959 yılında Londra ve Zürih’te imzalanan anlaşmalarla Türk-Rum ortaklığı zemininde bir cumhuriyet kurulmasına razı gelmiş, böylece mesele çözüme kavuşturulmuştu. Ancak kurulan cumhuriyet uzun ömürlü olmamıştı. Cumhuriyetin kurulmasından kısa bir süre sonra sürekli-sistematik olarak “Londra ve Zürih anlaşmalarının dayatıldığını” ve anayasanın adaletsiz olduğuna yönelik açıklamalar yapmaya başlayan Cumhurbaşkanı Makarios, 1963’te Londra ve Zürih Antlaşmalarını yürürlükten kaldırmak ve Kıbrıs Cumhuriyeti idaresindeki Türk unsurlardan kurtulmak maksadıyla anayasada değişiklikler önerince iki Kıbrıs’taki toplumsal çatışmalara paralel olarak Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkiler yeniden gerilmeye başlamıştı. Kıbrıs’taki Türklere yönelik baskıyı sonlandırmak amacıyla hayata geçirmeye çalıştığı Müdahale girişimi Amerika tarafından engellense de Türkiye, Kıbrıs’taki gelişmelere olan ilgisini sürdürmüştü. Bu süreçte Makarios’a olan rahatsızlığı “Enosis uzlaşmazlığı” nedeniyle büyümeye devam eden Yunanistan Türkiye ile uzlaşarak Kıbrıs davasını çözme yönünde girişimlerde bulununca “çözümün içeriği ve kapsamına ilişkin” iki ülke arasında gizli görüşmeler yürütülmüştü. Bu görüşmeleri Türkiye adına Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil, Yunanistan adına ise Dışişleri Bakanı Ioannis Toumbas yürütmüştü. Adanın Yunanistan’a bağlanması, karşılığında Türkiye’ye adada bir üs verilmesi temelinde yürütülen görüşmeler, Yunanistan’da yaşanan darbe nedeniyle çıkmaza girmiştir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye ve Yunanistan’ı Kıbrıs Meselesi’ni çözmeye teşvik eden/zorunlu kılan sürecin, iki diplomat arasında yapılan görüşmelerin nihai bir anlaşmaya dönüşmesine engel olan nedenlerin ve bu nedenlerin 1974 Kıbrıs Barış Harekatı’na etkilerinin analiz edilmesidir. Çalışmanın temelde hipotezi söz konusu süreçte Yunan siyasetindeki dinamiklerin meseleye uzlaşmaya dayalı bir çözüm konusunda tarihi bir fırsatın kaçırılmasına yol açtığı yönündedir. Meseleyi karşılaştırmalı olarak ele alan çalışma, Türkçe, Yunanca ve İngilizce Dışişleri Bakanlığı arşiv belgelerine ve ikincil kaynaklarına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs, Çağlayangil, Toumbas