Akademik Veri Yönetim Sistemi
Mimarlık ve Yaşam Dergisi, cilt.9, sa.2, ss.345-376, 2024 (Hakemli Dergi)
Mimarlık, insanların ihtiyaçları, kültürel geçmişleri ve teknolojik yenilikler ile ilişkili olarak tarih boyunca değişmiştir. Bu çalışmada değişen tüketim alışkanlıkları üzerinden mekânsal dönüşüm incelenmiştir. Günümüzde tüketim toplumunun değişen tercihleri, alışveriş alışkanlıkları, yaşam tarzları, mekânların işlev ve tasarımında dönüşümlere yol açmaktadır. Tüketicinin mal ve hizmetleri satın alması ve kullanması anlamına gelen tüketim, ekonomik bir faaliyet olmasının yanı sıra toplumun sosyal ve kültürel yapılarını da etkilemektedir. Tüketim alışkanlıkları, bireylerin ve toplumun değerlerini, tercihlerini, yaşam tarzlarını ve toplumsal ilişkilerini yansıtır. Tüketim, ekonomi ile tanımlanan bir faaliyet durumunda iken bu faaliyetin uygulama alanı olarak mekân ile ilişkisi nasıl değerlendirilebilir? Bu çalışmanın amacı ‘mekânsal dönüşüm’ kavramını irdelemek, mekânın üretimi, tüketimi ve dönüşümü arasındaki etkileşimi incelemek, tüketim alışkanlıklarının bu dönüşümdeki etkilerini ortaya çıkarmaktır. Çalışmada veriler ve analizler literatür taramaları ile oluşturulmuştur. İlk olarak fenomenolojik olarak mekân kavramı, tarihsel süreçte mekân kavramının dönüşümü, üretimi ve dönüşümü konuları irdelenmiştir. Kuramsal dönüşümün yanı sıra değişen toplumsal tüketim alışkanlıklarına paralel olarak mekânlar işlevsel, yapısal ve estetik açılardan değişime-dönüşüme uğramıştır. Sonraki bölümlerde tüketim kültürünün mekânsal boyutu incelenmiştir. Bu bağlamda, tüketim kültürünün mekânsallaşması, mekânların ve yerlerin tüketim nesnesi olarak algılanmasına ve kullanılmasına neden olur. Günümüze kadar gelen süreçte tüketim mekânlarına ait kuramsal ve yapısal altyapılar oluşmuştur. Bu altyapıları desteklemek için tüketim mekânı olarak tarihsel süreçteki değişimleri değerlendirmek amacıyla her dönemin popüler ticari mekânlarının dönüşümü incelenmiş, İstanbul’un tarihi ticari mekânı Kapalı Çarşı, ilk alışveriş merkezi Galleria Alışveriş Merkezi, Anadolu yakasının ilk alışveriş merkezi olan ve günümüz tüketim alışkanlıklarına adapte olmak için yenilenen Capitol Alışveriş Merkezi, Cevahir Alışveriş Merkezi, Palladium Alışveriş Merkezi, güncelliğini koruyan Zorlu Alışveriş Merkezi analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda tüketim eylemi arttıkça tüketim toplumu kalabalıklaşmakta, ticari mekânların hacimleri ve işlevleri genişlemektedir. Çalışma sonucunda, yapıldığı dönem popüler olan alışveriş merkezleri yerine daha hızlı tüketilebilen alternatifleri üretildikçe eski popülerliğini kaybettiği görülmüştür. Gelecekte yapılacak alışveriş merkezlerinin de günümüzde hızlı tüketilen alışveriş merkezlerinin yerine geçeceği düşünülmektedir.