Araştırma Şihabuddin el-Hafâcî’nin (ö. 1069/1659) ʿİnâyetü’l-Ḳāḍî ve Kifâyetü’r-Râżî adlı eserindeki Arap mesellerini konu edinmektedir. Makale, el-Hafâcî’nin meselleri/Arap atasözlerini tefsir metinle- rinde nasıl kullandığını açıklamaya ve yine onun atasözlerini kullanmadaki maharetini göstermeye çalışmaktadır. Nitekim o, özellikle bu hususta Zâtu’l-emsâl adlı eserini telif etmiş ve bu eserinde yer alan bilgileri Beyżâvî tefsirinin haşiyesinde detaylı bir biçimde kullanmıştır. Makalenin amacının el- Hafâcî’nin yaklaşımını ortaya koymak ve açıklamak olması hasebiyle konuyu, Arap dilinde atasözle- rinin manalarını, hem denk ve benzerliğini gösteren aslî kök hem de yaygın olarak bilinen konuşmayı gösteren dilsel gelenek açısından incelemek yerinde olacaktır. Ne var ki bu iki bakış açısının da Kur’ân’ı tefsir etmeye uygun olmadığını düşünmesi nedeniyle el-Hafâcî, mesel/atasözü ifadesini me- cazi anlamda yorumlamayı tercih etmiştir. Çünkü bu, Kur’ân ayetlerini tefsir etmeye daha uygun bir yaklaşımdır. Tefsir sürecinde atasözlerini kullanmak suretiyle ayetlerin anlamını açıklama, teyit etme veya farklı görüşler arasında tercihte bulunmada atasözlerinden yararlanmaktadır. Atasözlerini ince- lemenin önemi, olayları ve yaşam durumlarını özlü sözlerle tasvir ederek bir toplumun kültürünü yan- sıtmalarında yatmaktadır. Nitekim mesel, Arap belagatını en üst düzeyde temsil etmektedir. Bu neden- le Araplar, eski zamanlardan beri mesellere büyük bir ilgi göstermişler, onları şiirlerine ve sözlerine dâhil etmişlerdir. Kur’ân-ı Kerîm de çeşitli surelerinde mesel verme hususuna özel bir ihtimam gös- termiştir. bu nedenden ötürü makalede ilk defa Kur’ân’da zikredilen ve daha önce kimsenin kullanma- dığı meseller ile Arapların kullandığı meseller arasındaki farklara dikkat çekilmiştir. Bunun yanı sıra araştırma, el-Hafâcî’nin atasözleri açısından zengin olan tefsir haşiyesinde zikrettiği mesel örneklerini inceleyerek ifadenin özlü oluşuna, anlamın doğruluğun-a, benzetmenin güzelliğine, maksadın ortaya konuluşuna, soyut olanın somut hale getirilmesine, mantıklı olanın somut bir şekilde vurgulanmasıne, delillerin gözler önüne serilmesine, terbiye, teşvik, övgü ve zem gibi hususlarda atasözleri- nin/mesellerin kullanılmasıyla sağlanan faydalarına işaret etmiştir.
This research focuses on the Arab proverbs found in the work "ʿĪnāyat al-Qāḍī wa Kifāyat al-Rāḍī" by Shihab al-Din al-Khafaji (d. 1069/1659). The article aims to explain how al-Khafaji utilized proverbs in his commentary texts and to demonstrate his distinctive method in handling proverbs. Indeed, he particularly authored a work titled "Zāt al-emsāl" in this regard and extensi-vely utilized the informa- tion contained therein in the commentary of Beyżāwī. Since the purpose of this article is to present and explain al-Hafājī's approach, it would be appropriate to examine the meaning of proverbs in the Arabic language in terms of both the original root, which indicates equivalence and similarity, and the linguis- tic tradition, which indicates common speech. However, due to al-Khafaji's belief that neither of these two perspectives is suitable for interpre-ting the Quranic verses, he preferred to interpret the term "proverb" metaphorically. Because this is a more appropriate approach to the exegesis of Qur'anic verses. In the process of commentary, he utilizes proverbs to explain, confirm, or choose between dif- ferent opinions regarding the me-aning of verses. The importance of examining proverbs lies in their ability to reflect a society's culture by succinctly portraying events and life situations. As a matter of fact, the mesel repre-sents Arabic eloquence at the highest level. For this reason, Arabs have shown great interest in proverbs since ancient times and have included them in their poetry and sayings. The Qur'an has also paid special attention to the use of parables in its various suras. For this reason, the article draws attention to the differences between the proverbs mentioned for the first time in the Qur'an, which no one had used before, and the proverbs used by the Arabs. In addition, the study examined the examples of proverbs in al-Hafājī's commentary on the commentary, which is rich in proverbs, and pointed out the conciseness of the expression, the accuracy of the mea-ning, the beauty of the analogy, the presentation of the intention, the concretization of the abst-ract, the emphasis of the logical in a concrete way, the demonstration of the evidence, and the benefits of using proverbs / sa- yings in matters such as discipline, encouragement, praise and criticism.
