Akademik Veri Yönetim Sistemi
3. Uluslararası 5. Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi, Muğla, Türkiye, 23 - 26 Ekim 2025, cilt.1, ss.1-2, (Özet Bildiri)
Amaç: Endokrin bozucu kimyasallar (EBK),
hormonal sistemin dengesini bozarak üreme sağlığı, gebelik ve jinekolojik
süreçler üzerinde ciddi riskler oluşturan çevresel toksinlerdir. Günlük yaşamda
plastikler, kozmetikler, pestisitler ve endüstriyel atıklar aracılığıyla yaygın
maruziyet söz konusudur. EBK’lar infertilite, polikistik over sendromu (PKOS),
gestasyonel diyabet, fetal nörogelişim bozuklukları ve jinekolojik kanserlerle
ilişkilendirilmektedir. Bu bağlamda bu derlemenin amacı, EBK’ların kadın
sağlığı üzerindeki etkilerini güncel literatür doğrultusunda özetlemek ve
korunma stratejilerine dikkat çekmektir.
Yöntem: Aralık 2024–Ocak 2025 döneminde
PubMed, Google Scholar, WHO ve OECD veri tabanları taranmış; EBK’ların kadın
sağlığına etkilerini inceleyen 31 güncel çalışma değerlendirilmiştir.
Bulgular: EBK maruziyeti; gıda ve su
tüketimi, deri teması, solunum, intravenöz tıbbi araçlar ve biyolojik transfer
(plasenta, anne sütü) yoluyla gerçekleşmekte olup, etkileri maruziyetin zamanı,
dozu ve bireysel duyarlılığa göre farklılık göstermektedir. Bu kimyasalların başlıca
mekanizmaları arasında hormon reseptörlerine bağlanma, oksidatif stresin
tetiklenmesi ve epigenetik değişiklikler yer almaktadır. Üreme sağlığı
açısından EBK’lar, hormonal aksı bozarak infertilite, ovulatuar bozukluklar ve
polikistik over sendromuna (PKOS) yol açabilmekte; özellikle BPA, ftalatlar ve
pestisitler bu süreçlerde öne çıkan kimyasallar olarak dikkat çekmektedir.
Erkeklerde ise sperm parametrelerinde bozulma ve testiküler disgenezis sendromu
ile ilişkilendirilmektedir. Gebelik dönemindeki maruziyetler, gestasyonel
diyabet riskini artırmakta; tiroid hormon dengesini bozarak fetal gelişimi
olumsuz etkilemektedir. Sistematik derlemeler, bu durumun çocuklarda bilişsel
ve motor gelişimde gerilemeye yol açabileceğini göstermektedir. Ayrıca, BPA, ftalatlar,
PCB ve pestisitler gibi maddeler hormonal bozukluklar ve epigenetik
mekanizmalar aracılığıyla over ve endometrium kanseri riskini artırabilmekte;
saç ürünleri gibi kozmetik kaynaklı EBK maruziyetinin de kanser gelişimiyle
bağlantılı olabileceği bildirilmektedir.
Sonuç: EBK’lar, kadın sağlığı üzerinde
nesiller arası etkiler oluşturabilen önemli çevresel tehditlerdir. Maruziyetin
azaltılması için bireysel farkındalığın artırılması, çevresel sağlık
okuryazarlığının geliştirilmesi ve politika düzeyinde düzenlemeler gereklidir.
Sağlık profesyonelleri; maruziyet öyküsünün alınması, güvenli ürün danışmanlığı
ve toplum temelli eğitimlerle koruyucu stratejilerde kilit rol üstlenmektedir.
Multidisipliner, hemşirelik odaklı ve halk sağlığı temelli yaklaşımlar, kadın
sağlığının korunması için kritik öneme sahiptir.
Anahtar Sözcükler: “Endokrin bozucu kimyasallar, kadın sağlığı, üreme sağlığı, gebelik, korunma stratejileri”
Objective:
This review
investigates the risks of endocrine-disrupting chemicals (EDCs), environmental
toxins that interfere with the hormonal system. People are widely exposed to
EDCs daily through plastics, cosmetics, pesticides and industrial waste. EDCs
have been linked to infertility, PCOS, gestational diabetes, foetal
neurodevelopmental disorders and gynaecological cancers. This review summarises
the effects of EDCs on women's health based on current literature, and
highlights prevention strategies.
Method: Between December 2024 and January
2025, the PubMed, Google Scholar, WHO and OECD databases were searched and 31
recent studies examining the effects of EDCs on women's health were reviewed.
Results: Exposure to EDCs occurs through
food, water, skin contact, breathing them in, intravenous medical devices, and
through the placenta or breast milk. The effects vary depending on the timing
and dose of exposure, and how susceptible the person is. The main mechanisms
include binding to hormone receptors, causing oxidative stress and epigenetic
modifications. EDCs can disrupt the hormonal axis, causing infertility,
ovulatory disorders, and PCOS. The most significant agents are bisphenol A
(BPA), phthalates, and pesticides. Male exposure has been linked to impaired
sperm parameters and testicular dysgenesis syndrome. During pregnancy, exposure
to EDCs increases the risk of gestational diabetes and disrupts thyroid hormone
balance, which can affect fetal development. Systematic reviews suggest that
such exposure may contribute to delays in children's cognitive and motor
skills. Furthermore, BPA, phthalates, PCBs and pesticides have been linked to
ovarian and endometrial cancer via hormonal disruption and epigenetic
mechanisms. Cosmetic products, including hair care products, have also been
linked to cancer.
Conclusion: EDCs pose significant
environmental threats with intergenerational consequences for women's health.
Reducing exposure requires raising individual awareness, strengthening
environmental health literacy and implementing regulatory policies. Health professionals
play a pivotal role in prevention by obtaining detailed exposure histories,
providing counselling on the safe use of products, and conducting
community-based education. Multidisciplinary, nursing-focused and public
health–oriented approaches are essential for protecting women’s health.
Keywords: Endocrine-disrupting chemicals,
women’s health, reproductive health, pregnancy, prevention strategies.