Moleküler Biyoloji ve Genetik: Sağlık Alanında ve Biyoteknoloji İleri Uygulamalar, Prof. Dr. Mustafa Solak, Editör, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara, ss.311-320, 2023
Hücre içi ve dışında kimyasal tepkimelere substrat olarak giren, ya da tepkime sonucu ortaya
çıkan küçük moleküller metabolit olarak bilinir. Sayıları milyonları bulabilen farklı metabolitlerin
henüz bir kısmı tanımlanabilmiş, daha küçük bir kısmı ise ölçülebilmiştir. Metabolit analizleri için
iki temel teknoloji kullanılagelmiştir: genellikle sıvı ya da gaz kromatografisi ile ayrıştırılan
analitler kütle spektrometrisi ya da nükleer manyetik rezonans cihazları yardımıyla incelenir.
Metabolitlerin epigenetik mekanizmaları etkileyerek gen düzenlenmesinde rol oynadıklarının
anlaşılması ile bu alana olan ilgi artmış ve DNA, RNA ve proteinlerde olduğu gibi ‘omiks’
yaklaşımlarla incelenmeye başlamaları sonucu ‘metabolomiks’ alanı ortaya çıkmıştır. Çok sayıda
metabolitin eş zamanlı ölçümünün gerçekleştirildiği ‘shotgun’ yaklaşımının yanı sıra, az sayıda
metabolitin çeşitli koşullarda değişimlerini izleyen hedefli yaklaşımlar da sıklıkla
kullanılmaktadır. Bu bölümde, benimsenen yöntemsel yaklaşımdan bağımsız olarak her
metabolomiks çalışmasında dikkat edilmesi gereken hususlar tartışılmış; metabolomiks
yaklaşımların özellikle kanser alanında kullanımına dair örnekler sunulmuş; büyük veri ve örnek
bankalarının önemi vurgulanmıştır.