Yaşam Ağacı, sa.1, ss.5-6, 2021 (Hakemsiz Dergi)
DEMETER
TÜM DOĞANIN ANNESİ
Mitoloji: Kelime anlamı olarak “Efsane
külliyatı” olarak karşımıza çıkmaktadır. Mit + loji kelimelerinden
türemiştir.
Mit/ Mitos ise: Antik Yunancada (isim): “Anlatı,
(fiil): (gizli bilgileri) öğretmek, aktarmak” anlamına gelmektedir.
Mitoslar bizim aklımızın ötesindeki öz varlığımıza evrensel olan bilgileri
anımsatmak için sembolik bir dil kullanır, bu yüzden gizli anlamları bünyesinde
bulundurur.
Bu yazıda
hepimizin rahatlıkla bulacağı mitolojik öykülerden ziyade, bu efsanelerin
içeriğindeki gizemli sembolik anlamlarını toparlamaya çalışacağım.
Demeter, Yunan
mitolojisinde Birinci Kuşak Olimpos Tanrıçaları arasında yer alır. Aynı zamanda
bazı kültürlerde Toprak Ana olarak geçmekte, doğanın canlanması ile yakından
ilişkili olduğundan Anadolu’da ise Kybele ile özdeşleşmiştir. Homeros
mitolojisinde “Güzel saçlı kraliçe” ve “Güzel örgülü Demeter”dir. Hesiodos’a
göre zaman tanrısı olarak bilinen Kronos (Roma mitolojisinde Satürn) ve Tanrı
ve Tanrıçaların anası olarak bilinen Rhea’nın kızlarıdır. Zeus (Roma
mitolojisinde Jupiter) dördüncü evliliğini kardeşi olarak da bilinen Bereket
Tanrıçası Demeter ile yapmış, bu evlilikten ise Persephone doğmuştur.
Demeter’i
görsellerinde genellikle buğday başağı ve sol elinde ise yanan bir meşale ile
görürüz. Buğday; hasadı, tarımı dolayısıyla bereketi, ateş ise aşkı sembolize
etmektedir. Meşale mitosta geçen yerinin yanı sıra aynı zamanda tüm dünyayı
aydınlatan kutsalı bize hatırlatmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Demeter tohumların,
doğanın Tanrıçasıdır. İnsanlığa hizmet etmiş ve tarımı hediye etmiş olduğundan
tarım tanrıçası olarak da geçmektedir. Demeter’in diğer sembolleri olarak ekin
demetini, onu Bitkilerin Hanımefendisi kılan çiçek, meyve ve bitkilere yönelik
semboller de görürüz. Rahminin birden çok olmasından dolayı tüm dünyada
üretkenlik ve doğurganlığın sembolü olarak Demeter’in kara hayvanı domuzdur.
Elinde güvercin ve yunus tutan yılan saçlı olarak tasvirlerinden ise toprak, su
ve hava elementleri üzerinde hatta yer altına hâkim olan bir Tanrıça olduğunu
bize anlatmaktadır.
ELEUSİS
GİZEMLERİNİN ANLAMI
Eleusis;
Yunanistan’ın doğusunda ve Atina’nın 22 km batısında yer alan bir kült
merkezidir. Buraya Antik Yunan’ın farklı yerlerinden kişiler kendi
kişiliklerini, aynı ilk bahardaki doğanın yaptığı gibi yeniden bulmak, Feniks
gibi yeniden doğmayı umarak gelirlerdi. Eleusis bölgesi eski zamanlarda
Saisaria olarak bilinirdi. Eleusis kelimesinin anlamına baktığımızda “yer
altı-mutlu varış yeri” iken Saisaria ise “sırıtan yer altı tanrıçası” anlamına
gelmekteydi. MÖ 1580 – 1500 yılları arasında Saisaria diye bilinen bu yerde
gizem mabedi terk edilmiş olarak bulunup işgal edilmiş ve Eleusis kültünün bu
şekilde başlamış olduğu tahmin edilmektedir. Girit’ten gelen Demeter’in
buradaki “ilk gizemlerin kurucusu” olduğu söylenmektedir.
Bu merkezdeki asıl tema, Persephone'nin annesi Demeter
ile, yeni mahsullerin bir sonsuzluk biçimi olan eski tohumla yeniden birleştiği
zaman yeniden bir araya gelmesiydi. Demeter - https://tr.qaz.wiki/wiki/Demeter
Bu yüzden Demeter ve Persephone adına sekiz büyük bayram
vardır. Proerosia,
Thesmophoria, Haloa, Khloaia, Mikra Mysteria (Küçük Gizemler), Thargelia
(Harman), Skira ve Makra Mysteria (Büyük Gizemler).
Eleusis’deki Demeter kültü bize,
ilkbaharı anlatmaktadır. Doğanın yeniden canlanması ve eski tohumlar ile
yeniden hayat bulması olduğu aşikardır. İnsanlık açısından ise
Elesius, Demeter mitinin derin sembolik anlamlarını içeren ve bu anlamların
insanın dönüşümüne aracılık ettiği bir merkezdir.
Eleusis Gizemlerinin mitolojisine
baktığımızda, Eleusis’teki pek çok uygulamanın da sembolik anlamını bulmak
mümkündür. Bu mit yer yer tekrar edilecek nitelikte sembolik, denemelerle dolu
ve aynı zamanda mitik ritsel eylemleri barındırır. Kısaca; Mitolojinin
sembolojisi ile kişiler kendi içsel yeraltlarına yolculuk yaptılar, oradan
yeryüzünün baharını filizlendirerek yeniden bu dünyaya dönerler. Dyonisos
ritleri, yer”üstü” bir deneme yaşatırken, Eleusis kişilere “yer altında”
labirentsel bir deneme yaşatıyordu ve iki tür deneyim tekamülün farklı
aşamalarında tamamlayıcı olarak mitolojide yerlerini almaktadırlar.
Özet olarak; Persephone
Hades tarafından kaçırıldıktan sonra Demeter kızını elinde meşale ile arar
ancak bulamaz. Onuncu gün her şeyi gören Güneş Tanrısı Helios, Demeter’e tüm
gördüklerini anlattıktan sonra Demeter üzüntüsünden tüm Tanrıçalık görevlerini
Olimpos’u terk eder. Tanrıçadan mahrum kalan Dünya ise kıtlığa girer. Olimposu
terk ettikten sonra Eleusis’de uzun süre bulunan Demeter, birçok şey yaşar.
Yeryüzündeki tüm insanların açlıktan öleceğinden korkan Zeus, Hermes’i yer
altına göndererek Persephone’nin Demeter ile kavuşmasını sağlar ancak
Persephone hadeste bir şey yenmesi yasak olduğundan, nar tanesi yediği için
tekrar yer altına dönmesi gerekmektedir. Bu durumu çözecek bir çözüm bulur
Zeus. Persephone, yılın belirli ayları Hades’le birlikte yer altında kalarak
ölülerin kraliçesi olacak, yani kış yaşanacak diğer aylarda ise annesiyle
birlikte yeryüzüne olacak ve bahar yaşanacaktır. Persephone’nin yeryüzüne
gelişine sevinen Tanrıça Demeter toprağı çiçekler ve ekinlerle kaplar,
gittiğinde ise onları soldurur. Böylece Demeter mevsimlerin de Tanrıçası olmuş
olur.
Madem
Persephone önümüzdeki günlerde yeryüzüne geliyor, içimizdeki ölü olan şeylerin
tohumlarından yeni ekinler ekme zamanı. Tecrübelerimiz bizim en değerli ata
tohumumuz. Ardımızda bırakmamız gereken, artık bizi yer altına çeken şeyleri
dönüştürüp elimizdeki bilgelik meşalesi yardımıyla kendimizi bulma, yeryüzüne
çıkma ve tecrübelerimizle yeni başaklar verme zamanı. Haydi bu çağrı hepimize.
“Tohumun,
at kestanesi içinde olduğunu bilirsin;
Bilirsin,
tohumun içinde de ağacın tomurcuklarının
Kestanelerin
ve ağacın siluetinin olduğunu.
İnsan
bedeninin içinde de yine bir insan bedeni…”
Hintli şair Kabir
Yonca Alpay
Şubat-2021
Aktiffelsefe Alsancak
Roger J. Woolger (2012) İçimizdeki Tanrıça. İstanbul:
Meta Yayınları
http://www.feniksdergi.org/eleusis-gizemleri-demeter-miti-gizem-merkezi-olmak-ne-demektir/
http://www.feniksdergi.org/zeus-olimposun-krali/
http://www.feniksdergi.org/antik-grek-mitleri-ve-arkeoloji/
https://tr.qaz.wiki/wiki/Demeter
https://www.tarihlisanat.com/demeter-bereket-tanricasi/