Akademik Veri Yönetim Sistemi
31. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu, İstanbul, Türkiye, 25 Mayıs 2023
İZMİR'DE
NEOLİBERAL KENTLEŞME DİNAMİKLERİNİN İNCELENMESİ: İZMİR YENİ KENT MERKEZİ ÖRNEĞİ
Özgün Tutar[1]
Eylem Bal[2]
1970’lerin sonunda dünyada yaşanan ekonomik ve politik değişimler
serbest piyasa, özelleştirme, deregülasyon ve serbest sermaye hareketlerine temellenen
neoliberal politikaların hakim paradigma haline gelmesine neden olmuştur.
Neoliberalizmin küresel ölçekteki yükselişi, sermayenin odaklandığı başlıca
alanlardan olan kent mekânında büyük bir metalaşma süreci başlatmış ve süreç içerisinde
kentler neoliberalizmin kendini yeniden ürettiği merkezlere
dönüşmüşlerdir. Kentlerin her zamankinden daha güçlü bir biçimde sermaye
birikim süreçlerinin odağına yerleşmesiyle, kentsel mekânın yalnızca fiziksel formunu
değil kentin fonksiyonlarını, faaliyetlerini ve kentsel ilişkileri yeniden
yapılandıran neoliberal kentleşme kavramı ön plana çıkmıştır. Dünyadaki
neoliberal yeniden yapılanma süreçleri ile paralellik gösteren Türkiye’nin
neoliberalleşme süreci önemli politik ve ekonomik değişimlerin yaşandığı
1980’li yıllara köklenmektedir. Bununla birlikte 2000 sonrası dönem, neoliberal
politikalara bağlı olarak gelişen neoliberal kentleşme süreçlerinin çok daha büyük
bir ivme kazandığı bir dönem olarak temel bir kırılma noktası niteliğindedir. Türkiye’de
sermayenin mekâna yönelik eğilimlerinin ana odağı olan İstanbul ise neoliberal
kentleşme dinamiklerinin esas uygulama alanı haline gelmiştir. Her ne kadar
İstanbul neoliberal kentleşme süreçlerinin en temel ve en güçlü mekânsal zemini
olsa da, sermayenin yönünü aynı zamanda ülkenin diğer büyük metropol kentlerine
de çevirmesi ile Türkiye’nin üçüncü büyük metropol kenti olan İzmir’de de neoliberal
kentleşme süreçlerine dair izler görünür hale gelmiştir.
İzmir’de neoliberal kentleşme süreçlerinin
en güçlü adımı 2003 yılında onaylanan İzmir Yeni Kent Merkezi Nazım İmar Planı
olarak belirginlik kazanmaktadır. İzmir’de yeni bir kent merkezinin hayata
geçirilmesini öngören bu plan ile 480 hektarlık alan neoliberal kentleşme pratikleri
ekseninde yeniden dizayn edilmiştir. Bu değişimle İzmir kenti, İstanbul’un
gerisinde de olsa, Türkiye’deki neoliberal kentleşme dinamiklerinin görünür
hale geldiği bir başka metropol olarak öne çıkmaktadır. Yeni kent merkezi (YKM)
üzerinden büyük bir dönüşüm öngören bu mekânsal yeniden yapılanma, neoliberal
kentleşmenin başlıca uygulama araçlarından biri olan büyük ölçekli kentsel
projeler aracılığıyla yürütülmektedir. Büyük ölçekli kentsel projeler yalnızca mekânın
fiziksel dokusunda değil ekonomik, sosyal ve kültürel dokusunda da köklü bir
dönüşüme yol açmıştır. İzmir Yeni Kent Merkezi Nazım İmar Planı ile devamında
gelen büyük ve küçük ölçekli planlar, sermayenin YKM’yi neoliberal kentleşme
dinamikleri çerçevesinde kurgulanan yeni bir alan haline getirmesine ve kentte
mekânsal ayrışmanın gündeme gelmesine neden olmuştur. Bu bağlamda bu çalışma,
YKM’de yaşanan dönüşüm sürecini hayata geçirilen neoliberal projeler
aracılığıyla deşifre ederek İzmir’deki neoliberal mekânsal dönüşümü YKM
odağında ortaya koymayı ve YKM’de yaşanan neoliberal dönüşümün kent üzerindeki
uzun ve kısa vadeli etkilerini tartışmaya açmayı amaçlamaktadır.
Anahtar
Kelimeler: Neoliberalizm, Neoliberal
Kentleşme, İzmir Yeni Kent Merkezi, Mekânın Yeniden Yapılandırılması