İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TARİHSEL VE SİSTEMATİK EVRİMİ: ULUSLARARASI NORMLAR, TÜRKİYE DENEYİMİ VE ENTEGRE YÖNETİM MODELLERİ

Özel Füzün S., Ay İ., Mertgenç Yoldaş D., Yalçınkaya S.

GÜVENLİ İŞYERLERİNDEN SAĞLIKLI ÇALIŞANLARA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PERSPEKTİFLERİ, Prof. Dr. Emine Selcen DARÇIN Prof. Dr. Murat DARÇIN, Editör, GÜVEN PLUS GRUP DANIŞMANLIK A.Ş. YAYINLARI, İstanbul, ss.1-43, 2025

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2025
  • Yayınevi: GÜVEN PLUS GRUP DANIŞMANLIK A.Ş. YAYINLARI
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Sayfa Sayıları: ss.1-43
  • Editörler: Prof. Dr. Emine Selcen DARÇIN Prof. Dr. Murat DARÇIN, Editör
  • Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

İş sağlığı ve güvenliği (İSG) ya da İngilizce kullanımıyla Occupational Health and Safety (OHS), çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hâllerini korumayı ve geliştirmeyi, işten kaynaklanan tehlike ve riskleri kontrol altına alarak iş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemeyi amaçlayan çok disiplinli bir alan ve yönetim sistemidir (WHO, 1995; ILO, 1981).

Dünya Sağlık Örgütü, mesleki sağlığı “tüm mesleklerde çalışanların beden, ruh ve sosyal yönden en yüksek iyilik düzeyine ulaştırılması ve bu düzeyin korunması sanatı ve bilimi” olarak tanımlamakta; bu tanım, yalnızca hastalık ve kazaların tedavisine odaklanan dar yaklaşımları aşan, önleyici ve bütüncül bir perspektif ortaya koymaktadır (WHO, 1995).

Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization, ILO) ise, özellikle 1981 tarihli 155 No.lu İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi (C155) ve 2006 tarihli 187 No.lu İSG’yi Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi (C187) ile iş sağlığı ve güvenliğini ulusal politika alanlarının asli bir bileşeni olarak tanımlamış; 2022 yılında aldığı kararla “güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamını” ILO’nun temel hak ve ilkeleri arasına dâhil etmiştir (ILO, 1981; ILO, 2006; ILO, 2023). Böylece İSG, Böylece İSG, yalnızca teknik bir düzenleme alanı değil, aynı zamanda insan hakları ve sosyal adalet bağlamında ele alınan bir hak haline gelmiştir.

Günümüzde İSG; iş hijyeni, iş hekimliği, iş güvenliği mühendisliği, ergonomi, psikososyal risk yönetimi ve kurumsal yönetim sistemlerini (örneğin ISO 45001) bir araya getiren, standartlara dayalı bir yönetim sistemi olarak uygulanmaktadır (ISO, 2018). Bu kavramsal çerçeveyi ortaya koyduktan sonra, iş sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişimini önce dünya ölçeğinde, ardından Türkiye bağlamında incelemek, alanın bugün geldiği noktayı anlamak açısından önemlidir.