Akademik Veri Yönetim Sistemi
6. Uluslararası İzmir İktisat Kongresi, İzmir, Türkiye, 29 - 30 Ağustos 2022, ss.159-160
6/6/1985 tarihli ve 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 1. Maddesinde ifade edildiği üzere Türkiye’de serbest bölgelerin kurulması ihracatı arttırmaya yönelik bir politika aracı olarak şekillenmiştir. Dış Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre ilgili kanun çerçevesinde on sekiz serbest bölge Türkiye’nin farklı bölgelerinde konumlanmış olarak faaliyet göstermektedir. Serbest bölge uygulamalarının başarısının değerlendirilmesinde, ticari performanslarının analizi ise esastır. Çalışmada bu bağlamda serbest bölgelerin ticari profilleri, dış ticaretteki uzmanlaşmaları ve ithalata ihtiyaç duydukları endüstri kolları tanımlanarak, karşılaştırılacaktır.
Bu amaçla analiz yöntemi olarak, “görünür” ticaret performansının bir göstergesi olarak Açıklanmış Mukayeseli Üstünlükleri (AMÜ) endeksi kullanılmıştır. Endüstri-içi ticaret oranları, ihracatla birlikte ithalatın da artmasına neden olması sebebiyle serbest bölge hedefleriyle kısmen uyumsuzdur ve bu sebeple analize dahil edilmiştir. Türkiye’nin serbest bölgeleri üzerine çok sayıda çalışma yazında yer almasına rağmen, AMÜ ve endüstri-içi ticaret paylarının hesaplanması bir ilktir. Ayrıca AMÜ ve endüstri-içi ticareti ölçmekte sıklıkla kullanılan Balassa (1965) ve Grubel-Lloyd (G-L) (1975)endeksleri yerine çalışmada, sırasıyla Neven (1995)’in AMÜ endeksi ve Aquino (1978)’nun yorumuyla G-L endeksi tercih edilmiştir. Her iki endeks de ülke cari işlemlerindeki dengesizliklerden kaynaklı sapmayı engelleyerek daha güvenilir sonuçlar vermektedir (Oliveira ve Martins, 2004). Neven (1995)’in AMÜ endeksi Balassa (1965)’dan farklı olarak, ihracatın yanı sıra ithalat rakamlarını da içerdiği için endüstri-içi ve endüstriler-arası ticaretin toplam ticaretin birbirini tamamlayan iki unsuru olarak hesaplanmasını mümkün kılmaktadır. Çalışmada kullanılan 99 fasıl (HS2) için 2001-2021 yıllarındaki ihracat ve ithalat istatistiklerine TÜİK üzerinden erişim sağlanmıştır. Verilerin kaynağı serbest bölge gümrük müdürlüklerinin kayıtlarıdır ve yalnızca on bir serbest bölge için özelleşmiş gümrük müdürlüğü kayıtları elde edilebilmiştir.
Article 1 of Turkey's Free Trade Zones Act, numbered 3218 and dated 6 June 1985, states that establishing free zones aims to increase exports. According to the Turkish Ministry of Foreign Trade, eighteen free trade zones (FTZs) operate in different regions of Turkey. The trade performance of these free trade zones defines their success. Hence in this study, we analyze the trade profiles of the Turkish free trade zones in terms of their export specialization and importing industries. We also lead a comparison to define the differences in their specialization patterns.
For this purpose, we use the Revealed Comparative Advantage (RCA) index, which measures the "revealed" trade performance of FTZs and intra-industry trade ratios. Since intra-industry trade increases exports and imports simultaneously in each industry, it may partially contradict the export-oriented policy targets of FTZs. Despite the popularity of the subject, neither the RCA index nor intra-industry trade ratios have not been assessed yet for Turkish FTZs. Our work is also a precursor by its methodology of calculating the RCA and intra-industry trade ratios. In this study, instead of Balassa's (1965) RCA index and Grubel-Lloyd (G-L) (1975) 's intra-industry trade index, we use Neven's (1995) RCA index and Aquino's (1978) G-L index to correct for the bias originating from countries' trade imbalances (Oliveira and Martins, 2004). Neven's (1995) RCA index also has the advantage over Balassa's (1965) index since it includes the imports and calculates the inter-industry trade in complementarity with intra-industry trade. The export and import statistics by HS2 for 2001-2021 are available only for eleven trade zones through customs directorates' registers. The data is accessible from TÜİK.