Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası İstihbarat Çalışmaları Kongresi, İstanbul, Türkiye, 10 - 12 Ekim 2025, (Tam Metin Bildiri)
Bu çalışma, XIX. yüzyılın ilk çeyreğinden Kırım Savaşı’na kadar uzanan dönemde, Rusya İmparatorluğu’nun Osmanlı merkezi ve hinterlandında yürüttüğü kurumsal askerî istihbarat toplama yöntemlerini ve faaliyetlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Tarihsel açıdan bakıldığında, Osmanlıların ülke genelinde etkin bir "haber toplama ağına" sahip olduğu söylenebilir. Ancak bu yapı, XIX. yüzyılın hemen öncesinde, Avrupa’daki gelişmiş askerî istihbarat sistemleriyle rekabet edebilecek düzeyde değildi. Her ne kadar Osmanlıların istihbarat yöntemleri XVIII. yüzyılın son on yılında kapsamlı ve ayrıntılı raporlara dayanarak yeniden değerlendirilmiş olsa da Rusların merkezde ve taşrada yürüttüğü istihbarat faaliyetlerinin daha kurumsal ve çeşitlendirilmiş olduğu göze çarpmaktadır. Rus askerî yönetimi, Napolyon Savaşları sırasında istihbarat toplama yeteneklerini Fransız askerî sistemine uyarlamak zorunda kalmıştı. Bu süreçte, Avrupa’nın çeşitli başkentlerine yalnızca daimî büyükelçiler değil, aynı zamanda “voennıy agent” olarak bilinen askerî ajanlar ya da ataşeler de gönderilmiştir. Bu ajanlar, istihbarat toplamanın dört temel yolundan - keşif gezileri, askerî-bilimsel araştırmalar, askerî-diplomatik misyonlar ve gizli istihbarat faaliyetleri- biri olan askerî-diplomatik misyonlar bünyesinde görev yapmışlardır. Bu sürecin bir uzantısı olarak, ilk Rus voennıy agent F. F. Berg ve yardımcısı A. O. von Dühamel, 1826 yılında İstanbul’daki Rus elçiliğine atanmıştır. 1853 yılına kadar onları İ. P. Liprandi, İ. F. Dainese, E. F. Tiesenhausen ve K. İ. Osten-Sacken takip etmiştir. Bu son iki isim, İstanbul’daki Rusya İmparatorluğu Savaş Bakanlığı'nın ilk “voennıe korrespondentleri” yani askerî muhabirleri olarak görev yapmışlardır. Doğrudan Rusya İmparatorluğu Genelkurmayı’na karşı sorumlu olarak Osmanlı coğrafyasında görevlendirilen voennıy agentlerin genellikle Baltık Almanı ve topografi formasyonuna sahip olmaları rastlantısal değildir. Voennıy agentler, XIX. yüzyılın son çeyreğine kadar sadece Osmanlı merkezinde aktif hizmet vermekle beraber kendilerinden, görev yaptıkları rakip devletin güçlü ve zayıf yönlerine dair kapsamlı ve ayrıntılı bilgi ve istihbarat raporları sunmaları beklenmiştir.