Türklerin bilinen en eski dini; araştırmacıların Tengricilik, Gök-Tanrıcılık, Şamanizm gibi farklı adlarla andıkları ve niteledikleri inanç sistemidir. Moğolistan’dan Avrupa içlerine uzanan çok geniş bir sahada yayılım gösteren Türk toplulukları tabiatıyla çok farklı insan topluluklarıyla temas etmiş, onlardan etkilenmiş yahut onları etkilemiştir. Bu temasın çokça din değiştirmek gibi tabiî bir sonucu olmuştur. Fakat Türkler, hem dinî olarak yazılı kurallarının bulunmaması hem de karşılaştıkları kültürlerle çok çabuk kaynaşabilme hususiyetlerinden olacak, kadim inanç sistemlerini misyonerlik tarzı faaliyetlerle diğer topluluklara benimsetme yoluna gitmemişlerdir. Bunun yerine, kadim inanç sistemlerini, benimsedikleri dinlere adapte etme yolunu seçtikleri söylenebilir. En azından İslam dininin benimsenmesi ve yorumlanması bakımından gerek bugünkü Türk topluluklarının günümüze taşınan inanışları gerekse İslami dönem Türk yazılı kaynakları incelendiğinde bu adaptasyonu gösteren folklorik ve dilsel verileri bulmak mümkündür.

Eski Türklerde bu dünyadan öte dünyaya göç, toplam üç aşamalı bir “süreç” sonunda tamamlanmaktadır: fizikî ölüm ve defin vaktine dek bekletilme; defin, cenaze töreni ve ölü aşı; yolculuğun başlaması ve ruhlar âlemine kabul. Defin ve yas ile ilgili inanç ve uygulamalarına bakıldığında eski Türklerin fizikî ölümden sonraki süreci tam bir yolculuk hazırlığı olarak algıladıkları görülür. İç ve dış tasarımı, düzeni, hazırlanışı ve eşyalarıyla dünya hayatının bir kopyası olarak oluşturulan kurgan adı verilen yer altı mezar odaları ise öte dünyaya yolculuğun bütün gereksinimlerini karşılayacak bir hazırlanma noktasıdır. Bu çalışmada söz konusu “süreç” içerisinde gerçekleştirilen uygulamalar ele alınacak fakat esasen cenaze törenlerinde gerçekleşen mezar odalarında ölüye yiyecek ve içecek sunulması hadisesi üzerinde durulacaktır. İlk Türkçe İslami terminolojinin ortaya çıktığı Karahanlı devri eserlerinde geçen azuk kelimesi bu bağlamda değerlendirilecektir.  Azuk kavramının eski Türklerdeki ölünün ruhlar âlemine yolculuğunda kendisine sunulan kanlı kurban ve saçıların bir temsili olarak ilk Türkçe İslami terminolojide nasıl “sevap” kavramını karşılayacak şekilde kullanıldığı açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar kelimeler: Tengricilik, Şamanizm, Türkçe İslami terminoloji, azuk