Türk-Amerikan İlişkilerinde Yerleşik Kriz Dönemi (2013-2023): Sebepler, Sonuçlar, Öngörüler

CUMHURİYET’İN 100. YILINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI: TARİH, KURAMLAR, AKTÖRLER, MESELELER, İstanbul, Türkiye, 4 - 05 Mayıs 2023, ss.1-2

Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
Basıldığı Şehir: İstanbul
Basıldığı Ülke: Türkiye
Sayfa Sayıları: ss.1-2
Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Türk-Amerikan ilişkilerinin Cumhuriyet dönemine denk gelen yüz yıllık geçmişi, işbirliği ve anlaşmazlık dinamiklerinin birlikte var olduğu bir süreklilik içermektedir. İlişkilerdeki sürekliliğin arkasında uluslararası sistemin, devlet içi dinamiklerin ve karar alıcıların rollerinden oluşan değişkenler bulunmaktadır. Bu değişkenler kimi zaman müştereken kimi zaman münferiden ilişkilerin seyrini doğrudan etkilemişler ve anlaşmazlıkların çözülmesi, dondurulması veya ötelenmesinde belirleyici olmuşlardır. Bir başka deyişle kimi zaman sistemik baskılar, kimi zaman yasama organları ve hükümetlerin yapısı, kimi zaman da karar alıcıların tercihleri ilişkilerdeki iniş ve çıkışlara damga vurmuştur.

Çift kutuplu sistemin gölgesindeki Soğuk Savaş yıllarında Johnson Mektubu ve 1975-1978 silah ambargosu gibi ciddi krizlerle test edilen Türk-Amerikan ilişkileri, 1990 sonrasında ise Kıbrıs ve Ortadoğu konusundaki fikir ayrılıklarına rağmen işbirliğinin ön plana çıktığı bir tablo çizmekteydi. Öyle ki ABD’nin Irak’ı işgali sırasında patlak veren 1 Mart 2003 Tezkere ve akabinde yaşanan Çuval krizleri bile iki ülke arasındaki işbirliğine kalıcı bir hasar verememiştir. Obama’nın 2009’da göreve başladıktan sonraki ilk denizaşırı gezi programında Türkiye’ye yer vermesi ve 2011 Arap baharı sırasında Türkiye’yi model ülke olarak işaret etmesi Türk-Amerikan ilişkilerinde iyimser beklentilerin zirveye çıktığı bir dönemin yaşandığını göstermekteydi.

İlişkilerin son on yıl içindeki seyrine bakıldığında ise, daha önceki dönemlerde rastlanmayan bir yerleşik kriz durumunun varlığından bahsetmek mümkündür. 2013-2023 arasında Türk-Amerikan ilişkilerindeki anlaşmazlıkları sayıca arttığı ve sorunların iç içe geçerek karmaşıklaştığı görülmektedir. Tarafların bu sorunları çözmek, dondurmak veya ötelemek konusunda önceki dönemlere kıyasla daha isteksiz ve tavizsiz tutum takınmaları Türk-Amerikan ilişkilerindeki 2013-2023 döneminde adeta krizi olağan, normalleşmeyi istisna haline getirmiştir. Bu çalışma, Türk-Amerikan ilişkilerinin son on yılındaki yerleşik kriz olgusunun sebeplerini, sonuçlarını ve bu durumun ilişkilere yakın vadedeki olası etkilerini tartışmayı amaçlamaktadır. Çalışmada bu tartışma yapılırken, uluslararası ilişkilerin üç temel analiz düzeyi analitik bir çerçeve olarak kabul edilecek ve uluslararası sistem-iç dinamikler-karar alıcılar gibi değişkenlerin yerleşik kriz dönemindeki rolü araştırılacaktır.