SAĞLIK İŞLETMELERİNDE KAYNAK TÜKETİM MUHASEBESİNİN UYGULANMASI

---

Yüksel İ.

7th INTERNATIONAL ISTANBUL CURRENT SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS, İstanbul, Türkiye, 21 - 22 Ağustos 2025, ss.221-223, (Özet Bildiri)

• Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
• Basıldığı Şehir: İstanbul
• Basıldığı Ülke: Türkiye
• Sayfa Sayıları: ss.221-223
• Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Son yıllarda nüfusun ve yaşlı bireylerin sayısındaki artış ile salgın (pandemi vb.) ve kronik hastalıklarda yaşanan artışlar sağlık hizmet talebinin de artmasına neden olmuştur. Sağlık hizmet talebinde yaşanan buna benzer artışlar neticesinde maliyetlerde artmaya başlamıştır. Bununla birlikte dünya genelinde yaşanan ekonomik zorlukların ortaya çıkardığı girdi fiyatlarındaki yükselmeler ile kaynakların etkin ve verimli kullanılamaması vb. nedenler hastane işletmelerindeki maliyetlerin önemini daha da arttırmaktadır.[1]

Hastaneler 7/24 sağlık hizmeti sunan karmaşık yapıda işletmelerdir. Sağlık hizmet çeşitliğinin çok fazla olması, sunulan sağlık hizmetinin hastadan hastaya değişmesi maliyet yönetimini ve kontrolünü güçleştirmektedir. Özellikle, teknolojinin gelişmesi ile birlikte kullanılan tıbbi cihaz, malzeme ve ekipmanların da çeşitliliğinin artması maliyetler içerisinde endirekt giderlerin artmasına neden olmaktadır. Bu yüzden, maliyet hesaplamalarında önemli bir paya sahip bu giderlerin hesaplamalarının ve dağıtımının doğru yapılması gerekmektedir. Bu noktada, endirekt giderlerin analiz edilmesi ve sağlıklı yönetsel kararlar alınabilmesinde uygun maliyet yöntemlerinin kullanılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Maliyet hesaplama süreçlerinde endirekt giderlerin dağıtımında sıkıntılar yaşanabilmekte ve işletmeler çeşitli yöntemler uygulamaktadır. Endirekt giderlerin dağıtımında ortaya çıkan sorunların giderilmesi için Amerika’da faaliyet tabanlı maliyet (FTM) yöntemi kullanılırken Avrupa’da Alman Maliyet Muhasebesi (Grenzplankostenrehnung-GPK) kullanılmıştır. Fakat, bu yöntemlerin uygulanamaması sonucunda bunların yararlarını birleştiren kaynak tüketim muhasebesi (KTM) geliştirilmiştir.[2] KTM, gider dağıtımında miktar hesaplamalarına odaklanan, işletmelerin kararlarına yardımcı olabilecek dinamik, kapsamlı ve genel bir maliyet yönetim sistemidir.[3] KTM, işletmeye kaynak tabanlı bakış açısıyla bakar, tüketilen kaynakların miktarını ve bu kaynakların maliyetlerinin doğal temelini (davranışlarını) yakından izlemektedir.[4]

KTM’nin temel özelliği endirekt giderlerin dağıtımının yapılarak âtıl kapasitenin tespit edilmesi, farklı seviyelerdeki maliyet bilgilerinin izlenmesi ve gruplanabilmesidir.⁴ Yöntemin bu özelliği sayesinde hizmet işletmelerinde olduğu gibi hastane işletmelerinde de âtıl kapasite belirleme sorunu ortadan kalkmaktadır. Çünkü, hastane işletmeleri 7/24 hizmet vermekte ve hizmet talebinin niteliği ile zamanı değişkenlik gösterebilmektedir. Bu yüzden, kaynaklar, her an sunulabilir olmasından dolayı hazır tutulmakta; bu da, atıl kapasitesinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.  Hastane işletmeleri KTM yöntemi sayesinde endirekt giderlerin dağıtımını doğru bir şekilde yaparak âtıl kapasiteyi tespit edebilmekte ve kaynakların verimli kullanılması sağlanmaktadır.

Çalışmanın amacı, KTM yönteminin hastane işletmelerinde uygulanabilirliğini göstermek ve sağlık hizmet maliyet hesaplamalarını yaparak endirekt giderlerin dağıtımında ortaya çıkan sorunları ortadan kaldırarak âtıl kapasitenin belirlenmesi konusunda katkı sunmaktır. Bu kapsamda, çalışmada uygulama alanı olarak ilgili hastanenin ameliyathane birimi seçilmiştir. Ameliyathanede 11(onbir) farklı tıbbi bölüm (genel cerrahi, üroloji, göz vb.) tarafından sağlık hizmeti sunulmakta olup; örneklem olarak genel cerrahi bölümü ele alınmış ve bu bölüme ait ameliyatların (pankreas, safra kesesi, apandisit vb.) maliyetleri hesaplanmıştır. Öncelikle, ameliyathane süreçleri analiz edilmiş ve faaliyetler belirlenmiştir. KTM‘nin temel unsurlarından biri olan kaynak havuzları oluşturularak endirekt giderler sabit ve değişken olarak ayrılmıştır. Sonraki aşamalarda, kaynak havuzlarında yer alan giderler ilgili dağıtım ölçütleri ile faaliyetlere dağıtılmıştır. Araştırmada kullanılan giderler, hasta sayısı ve ameliyathane süreçleri ile ilgili veriler 2025 Mart ayına ait olup; ilgili döneme ait veriler üzerinden KTM yöntemi kullanılarak maliyet hesaplamaları yapılmıştır. Uygulama sonucunda, endirekt faaliyet maliyetlerine ulaşılmış ve bunlar maliyet objesi olan ameliyatlara dağıtılmıştır. Ayrıca, KTM kapsamında yürütülen hesaplama sürecinde ortaya çıkan âtıl kapasite tutarları (TL) da belirlenmiştir.

KTM, yönteminin hastane işletmelerinde uygulanabilir bir yöntem olmasına rağmen, uygulama aşamasında dikkat edilmesi gereken önemli hususlar bulunmaktadır. Hastanelerde yürütülen sağlık hizmet faaliyetleri çeşitlilik gösterdiği için, hizmet süreçleri iyi analiz edilmeli ve buna göre faaliyetler belirlenmelidir. Bu yüzden, sağlık hizmet çeşitliğinin fazla olması nedeniyle hastane işletmelerinde bu yöntemin daha sağlıklı sonuç vermesi açısından bölüm ya da birim bazlı uygulanması daha uygun olacağı düşünülmektedir. Bunun yanında, faaliyetler ile birlikte kaynak havuzlarının ve bu havuzlarda yer alan giderlerin doğru belirlenmesi yöntemin güvenilir sonuçlar vermesi açısından da oldukça önemlidir.

Sonuç olarak, hastane işletmelerinde sağlık hizmet maliyeti hesaplama sürecinde maliyetlerin önemli bir payını oluşturan endirekt giderlerin dağıtımında kullanılan KTM, hastane yönetimleri açısından hem pratik hem de anlaşılır bir maliyet hesaplama yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yöntem sayesinde âtıl kapasite analizi yapılarak kaynakların etkin ve verimli kullanılması sağlanabilir, sağlıklı maliyet yönetim sistemi kurgulanarak hizmet süreçlerinde ortaya çıkan maliyetler kontrol altına alınabilir.

Anahtar Kelimeler: Hastane, maliyet hesaplaması, sağlık hizmeti, âtıl kapasite.