Anatolidler’in Toridler’le Olan İlişkisi ve Geç Kretase – Eosen Tektono-metamorfik Evrimi

Candan O., Koralay O. E., Oberhaensli R., Topuz G.

Cumhuriyetimizin 100. Yılında Yerbilimleri Kolokyumu “Batı Anadolu”, İzmir, Türkiye, 26 - 28 Ekim 2023, ss.2

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: İzmir
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.2
  • Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Batı Anadolu’da İzmir-Ankara-Erzincan sütur zonunun güney kesimi büyük oranda ‘Anatolid ve ‘Toridler’den yapılıdır. Erken-Orta Triyas’ta Neotetis Okyanusu’nun güney kolunun açılmasıyla Gondwana’nın kuzey kenarından ayrılmış bir kıtasal bloğu (Anatolid-Torid Bloğu; ATB) ifade eden bu üniteler yapısal dokanaklarla birbirilerinden ayrılan çok sayıda tektonik zondan yapılıdır. Söz konusu blok günümüzde; 1-Kuzeyde yer alan ve bloğun kuzey kenarının Geç Kretase – Erken Tersiyer’de Sakarya Zonu altına yitimi ile ilişkilendirilen ‘Anatolidler’ ve 2-Güneyde yer alan ve bloğun yitime katılmamış kesimini tanımlayan ‘Toridler’ olmak üzere iki ana üniteye ayrılmaktadır. Geç Kretase öncesi ortak evrim nedeniyle, doğal olarak Anatolid ve Toridler benzer stratigrafik özellikler sunmaktadır.

Baskın olarak karbonatlardan yapılı tortullardan oluşan Toridler ilksel fasiyes özellikleri değerlendirildiğinde kuzeyden güneye doğru Bozkır, Bolkardağ, Aladağ, Geyikdağı, Antalya ve Alanya birlikleri olmak üzere altı üniteye ayrılmaktadır. Erken Triyas öncesinde Gondwana’nın kuzey pasif kıta kenarına konumlandırılan bu üniteler benzer Paleozoyik istiflere sahiptir. Günümüzde ise bu üniteler birbirinden tektonik dokanaklarla ayrılan birlikler olarak tanımlanmaktadır.

Anatolidler kuzeyden güneye doğru Tavşanlı Zonu (TZ), Afyon Zonu (AZ) ve Menderes Masifi’nden (MM) yapılıdır. En kuzeyde yer alan Tavşanlı Zonu ATB’ nin kuzey yönlü derin gömülmesi sonucu Kampaniyen’de mavişist – eklojit fasiyesi koşullarında (20-25 kbar / 430-550 oC) yüksek basınç / düşük sıcaklık başkalaşımına uğramıştır. Orta tektonik üniteyi oluşturan Afyon Zonu platformun Maastrihtiyen’de iç ekaylanmaya uğraması sonucu benzer şekilde yüksek basınç / düşük sıcaklık mavişist fasiyesi koşullarında (9-12 kbar / 380-420 oC) metamorfizmaya uğramıştır. En güneydeki tektonik üniteyi tanımlayan Menderes Masifi güneye doğru taşınmakta olan Afyon Zonu ve üzerleyen Likya napları / ofiyolit dilimleri altına gömülerek Eosen’de orta – yüksek basınç koşullarında (6-13 kbar / 450-600 oC) başkalaşım geçirmiştir.

Korunmuş ilksel fasiyes özellikleri ve fosil bulguları Anatolidler’i oluşturan metamorfitlerin Toridler’e ait Bolkardağı ve Aladağ birliklerinden türediğini göstermektedir. Stratigrafik, petrolojik ve jeokronolojik veriler Anatolidler’i oluşturan tektonik zonlarda; 1-Neotetis Okyanusu’nun kapanma sürecinde platformun kuzey kenarında sedimantasyonun güneye doğru gençleşerek devam ettiğini (TZ: Senomaniyen; AZ: Kampaniyen, MM: Paleosen), 2-Yitimle ilişkili Alpin metamorfizmalarının kuzeyden güneye doğru gençleşme gösterdiğini (TZ: 82-80 my; AZ: ~70 my, MM: 45-35 my) ve 3-Yitime giren ünitelerin gömülme derinliğinin güneye doğru azaldığını (TZ: ~70-80 km; AZ: ~35-40 km; MM: ~25-30 km) ortaya koymaktadır. Bu düzenli bölgesel jeolojik değişimler; 1-Geç Kretase-Eosen aralığında Neotetis ve İç-Toros okyanuslarının kapanma sürecinde ATB’ nin kuzey kenarının Sakarya Zonu (Lavrasya) ve Kırşehir Bloğu altına kuzey yönlü yitimi, 2- İzleyen evredeki kıtasal çarpışma ve 3-Son evrede Anatolidler’in güneye, yitime girmeyen Toridler üzerine yerleşmesi süreçleri ile ilişkilendirilebilir.