Özet

Uluslararası Hücre Ölümü Terminoloji Komitesinin (The Nomenclature Committee on Cell Death, (NCCD)) 2015 yılında temel olarak hücre ölüm mekanizmalarını “kazara” ve “regüle” hücre ölümü olarak gruplaması ile kazara (nekrotik) hücre ölümü şiddetli fiziksel veya mekanik etkenler ile kazara oluşan ve geri döndürülemeyen, regüle hücre ölümü ise farmakolojik ve genetik olarak düzenlenebilen, spesifik hücre-içi mekanizmaların kontrolü altında olan bir hücre ölüm şekli olarak tanımlanmıştır. Apoptoz, ilk tanımlanmış ve en iyi karakterize edilmiş programlı hücre ölümü olmasına karşın son yıllarda birçok yeni hücre ölümü tanımlanmış ve mekanizmaları aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Genel olarak, hücre içi demir artışına bağlı, lipid peroksidasyon hasarının tetiklenmesi ile gelişen regüle bir hücre ölüm mekanizması olarak tanımlanan ferroptozun isimlendirilmesi ilk kez 2012 yılında Dixon ve ark. tarafından olmuştur. Dixon ve ark. fosfolipid glutatyon peroksidaz-4 (GPX4) aktivite azalışına bağlı olarak lipid peroksidasyonunun arttığını ve bu durumun hücre ölümüne yol açtığını göstermişlerdir. Ferroptotik hücre ölümü temelde tiyol, lipid ve demir metabolizmalarını kapsamakta ve GPX4 ve koenzimQ10 (CoQ10) rejenerasyonunu sağlayan ferroptoz baskılayıcı protein (FSP1) gibi antioksidan sistemleri ile ilişkisi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, çeşitli antioksidan genlerin regülasyonundan sorumlu olan nüklear faktör eritroid ilişkili faktör 2’nin (Nrf2) ve onkojenik stres yanıtını sağlayan p53’ün özellikle kanser hücreleri için ferroptotik yanıtta önemli olduğu belirtilmektedir. Organ hasarına neden olabilen ferroptozun demir şelatörleri, lipofilik antioksidanlar, lipid peroksidasyon inhibitörleri ve çoklu doymamış yağ asitlerinin azaltılması ile baskılanabildiği belirtilmektedir. Günümüzde ferroptotik hücre ölümünün fizyolojik fonksiyonu henüz net olarak açıklanabilmiş değildir ancak pek çok patolojik ve dejeneratif süreç ile ilişkili olduğu gösterilmiş ve bu alanda araştırmalar devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler: Ferroptoz, Demir, Glutatyon, Lipid peroksidasyonu