Akademik Veri Yönetim Sistemi
17. Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Bartın, Türkiye, 23 - 25 Ekim 2025, ss.229-230, (Özet Bildiri)
Gizli özne tipolojisi, dünya dillerinde öznenin nasıl belirtildiğine ilişkin sınıflandırma yapmak amacıyla kullanılan tipolojidir. Söz konusu tipoloji, öznenin açık bir biçimde ifade edilmeden nasıl kullanıldığına odaklanmaktadır. Bu tipoloji, Holmberg’ün (2010) sınıflandırmasına dayanmakta ve diller sürekli boş özne dilleri, kısmi boş özne dilleri ve kökten/söyleme dayalı boş özne dilleri olarak üç ulamda değerlendirilebilmektedir. Buna göre; - Sürekli boş özne dilleri: Zengin uyum çekimi vardır ve özne düşürülmektedir. İtalyanca ve İspanyolca bu dillere örnektir. (1) İtalyanca (2) İspanyolca (Io) beve. (yo) bebo (Ben) iç-1TKL. (Ben) iç-1TKL. ‘(Ben) içerim.’ ‘(Ben) içerim.’ (Roberts, 2019, s.199) - Kısmı boş özne dilleri: Öznenin düşürülmesinde kişi kısıtlaması vardır. Üçüncü kişi adılı özne konumunda düşürülememektedir. Fince, Brezilya Portekizcesi ve Rusça bu türden dillere örnektir. (3) Fince a. (Minä) puhun englantia. (Ben) konuş-1TKL.GEN. İngilizce ‘(Ben) İngilizce konuşurum.’ b. *(Hän) puhuu englantia. (O) konuş-3TKL.GEN. İngilizce ‘(O) İngilizce konuşur.’ (Holmberg, 2005, s. 539) -Kökten/söyleme dayalı boş özne dilleri: Bağlama dayalı etmenlerle özne düşmektedir. Çince, Korece ve Japonca bu dillere örnektir. (4) Mandarin Çincesi – kanjian ta le. gör- o GÖR ‘Onu gördü.’ (Huang, 1984, s. 533) Bu tipoloji yalnızca sözdizimsel değil, aynı zamanda anlamsal ve kullanımsal boyutları da içermektedir. Ayrıca dillerde bu türden kullanımların olup olmamasına ilişkin sistematik bir ayrım yaparak dilin sözdizimsel doğasını anlamaya yardımcı olmaktadır. Bu bilgiler ışığında çalışmanın amacı, Holmberg’ün (2010) yukarıdaki üçlü sınıflandırması çerçevesinde dünya dillerinden örnekler vererek gizli özne tipolojisini tanıtmak ve Türkçenin bu tipolojideki yerine ilişkin veriler sunmaktır. Anahtar Kelimeler: Gizli Özne, Gizli Özne Tipolojisi, Dillerin Sınıflandırılması, Türkçe