Türkiye Türkçesi Kuran Çevirilerinde Sorunlar: Yûsuf Suresi 50. Ayet Örneği

Sökmen İ.

5. ULUSLARARASI DİL VE ÇEVİRİBİLİM KONGRESİ, Konya, Türkiye, 24 - 26 Eylül 2025, ss.189, (Özet Bildiri)

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Konya
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.189
  • Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Kuran-ı Kerim X. asırda, ilk kez bir yabancı dil olarak Farsçaya çevrilmiştir. Bu çeviriye eş zamanlı olarak Türklerin de Kuran’ı çeviri etkinliklerine başladıkları düşünülmektedir. Karahanlı Türk yazı dilinde başlayan bu etkinliklerle birlikte günümüz itibarıyla hiç yoksa on asırlık bir literatür meydana geldiği söylenebilir. Bu literatür “birebir çeviri”, “bağımlı çeviri”, “harfî çeviri”, “lafzî çeviri” şeklinde farklı terimlerle karşılanan bir çeviri yöntemi ile başlamıştır. 15. yüzyıldan itibaren ise bu yöntem yerini “bağımsız çeviri”, “serbest çeviri”, “tefsirî çeviri” şeklinde farklı adlarla anılan yönteme bırakmıştır. 20. yüzyıl başlarında ise Cumhuriyet yönetiminin teşvikiyle Kuran’ın Türkçeye çevrilmesi etkinlikleri sırasında, “anlam ve kavramın serbest bir şekilde” aktarılması anlamına gelen “meal” kavramı ortaya çıkmıştır. Bu tarihten beri Türkiye Türkçesi yazı dilinde farklı kişi ve kurumlarca kırktan fazla meal yazılmıştır. Bu meallerde, genel olarak bağımsız çeviri yöntemi söz konusudur. Fakat kaynak dilin söz dizimsel özelliklerine uymak, biçimbirimlerin temel anlamlarına bağlı kalmak, gibi sebeplerle çoğu kez bağımlı çevirinin etkisi altında kalındığı gözlemlenmektedir. Bu durumun da beraberinde bir yöntem karmaşası getirdiği ve hedef dilde birtakım ifade bozukluklarına yol açtığı görülmektedir.

Bu bildiride, Kuran’ın 12. suresi olan Yûsuf suresinin 50. ayeti ele alınmıştır. Türkiye Türkçesi yazı diliyle yazılmış olan meallerde bu ayetin hedef dile nasıl  çevrildiği incelenmiştir. Çevirmenlerin bu ayette bâl biçimbirimi üzerinden ihtilafa düşerek hedef dilde başka başka anlamlara gelecek çeviriler ortaya koydukları görülmüştür. Buradan çıkan sonuçlar, meallerdeki genel çeviri sorunları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Buradan yola çıkılarak hedef dilin söz dizimsel yapısı, sözcükbilimsel ve anlambilimsel özellikleri, anlatım olanakları, incelikleri ve ifade gücü bağlamında en iyi ve doğru karşılıkların verilmesi bağlamında öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Türkiye Türkçesi, meal, Yusuf suresi, çeviri sorunları

The Quran was first translated into Persian as a foreign language in the Xth century. Simultaneously with this translation, it is thought that the Turks also started to translate the Qur'an. With these activities that started in the Karakhanid Turkish written language, it can be said that a literature of at least ten centuries has emerged as of today. This literature started with a translation method that is known by different terms such as “one-to-one translation”, “dependent translation”, “literal translation”. From the 15th century onwards, this method was replaced by “independent translation”, “free translation” and “exegetical translation”. In the early 20th century, during the activities of translating the Qur'an into Turkish with the encouragement of the Republican administration, the concept of “meal”, which means “free translation of meaning and concept”, emerged. Since that time, more than forty translations have written by different people and institutions in the written language of Turkey Turkish. In these translations, generally independent translation method were used. However, it is observed that they are often under the influence of dependent translation for reasons such as conforming to the syntactic features of the source language and adhering to the basic meanings of morphemes. It is seen that this situation brings with it a confusion of methods and leads to expression disorders in the target language.

In this paper, the 50th verse of Surah Yûsuf, the 12th surah of the Qur'an, is discussed. It is analyzed how this verse is translated into the target language in the translations written in Turkey Turkish. It was observed that translators disagreed over the morpheme bâl in this verse and produced translations that would have different meanings in the target language. The results were evaluated within the framework of general translation problems in the translations. Based on this, suggestions are presented in the context of giving the best and correct equivalents in the context of the syntactic structure, lexical and semantic features, expression possibilities, subtleties and expressive power of the target language.

Keywords: Turkey Turkish, translation, Surah Yusuf, translation problems