Çevirmenin Öz Şarkiyatçı Olarak Portresi

I. Ulusal Çeviribilim Kurultayı, İzmir, Türkiye, 27 - 29 Haziran 2024, (Yayınlanmadı)

Yayın Türü: Bildiri / Yayınlanmadı
Basıldığı Şehir: İzmir
Basıldığı Ülke: Türkiye
Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Çevirmenin Öz Şarkiyatçı Olarak Portresi

Öz

James Morier'in The Adventures of Haji Baba of Ispahan (1842) başlıklı eseri, Kaçar hanedanındaki Feth-Ali Şah'ın (1797-1834) hükümdarlığı sırasında İran'ın kültürel, sosyal ve politik ortamını hicivli ve eleştirel bir şekilde tasvir eden ünlü bir Şark anlatısıdır. Alain-René Le Sage'in Gil Blas (1715) ve Thomas Hope'un Anastasius (1817) adlı eserlerinden ilham alan ve Bin Bir Gece Masallarının (Amanat, 2003) etkisini taşıyan bu eser, "Şarkiyatçılık" yazın geleneğinin önemli bir örneği olarak değerlendirilmektedir (Morier, Haji Baba, 1947) Pek çok dile aktarılmış olan eser dönemin İran toplumunu canlı bir anlatımla tasvir etmesi nedeniyle hayranlık uyandırmış ve farklı coğrafyalarda geniş kitlelere ulaşmıştır. Dönemin şarkiyatçı bakışıyla uyumlu olarak, kitap Avrupa’da Batılı güçlerin bölgedeki sömürgeci eylemlerini meşrulaştırmak için kullanılmıştır (Amanat, 2003). Kitabın ara dil olarak Fransızcadan yapılan ve Kalküta’da basılan ilk çevirisi modern Fars edebiyatının kanonik metinlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Eserin çevirmeni Mirza Habib İspahani'nin 1905'te yayımlanan çevirisinin İran’da bu kadar ilgiyle karşılanmasının temelinde modernleşme ve batılılaşma akımlarıyla meydana gelmiş öz-eleştirel damarın büyük etkisi vardır. 19. Yüzyıl İran modernleşme düşüncesinin önde gelen isimlerinden biri olan Mirza Habib (1835 Bahtiyari-İran-1894 Bursa) muhalif tutumu ve batılılaşmacı fikirleriyle İran siyasal otoritelerinin hışmına uğramış ve 1865’den ölümüne kadar olan hayatının büyük bir bölümünü İstanbul’da sürgünde geçirmiştir. Mirza Habib bu çeviriyi de sürgün yıllarında İstanbul’da Galatasaray Lisesi’nde Arapça ve Farsça dersleri verdiği dönemde yapmıştır. Müstear adla Kalküta’da yayımlanan çeviri pek çok otorite tarafından edebi etkisinin ötesinde 1906-1911 Meşrutiyet Devrimi'nin hazırlayıcı metinlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu çalışma Batılı kültür dairesinin etkisinde yetişmiş bir entelektüel olarak Mirza Habib’in çevirisini öz şarkiyatçı bir perspektiften inceleyecektir.

Anahtar kelimeler: The Adventures of Haji Baba of Isphahan (1842), James Morier, öz şarkiyatçık, Mirza Habib Esfahani, İran modernleşmesi