Serahsî’nin Usûlü’nde Hz. Peygamber’in Fiilleri

Dayhan A. T.

International Journal of Social, Political and Economic Research, vol.9, no.2, pp.39-62, 2022 (Peer-Reviewed Journal)

Abstract

One of the most important steps to be taken for the studies to be done about “goals purposes/objectives of Islamic law” is to separate the words and actions and to classify the behaviours of the Holy Prophet (pbuh). It is important to determine that what’s mandatory or non mandatory for the community (ummah) with respect to following of clear (defined) and unclear (absolute) practices/doings of the Prophet and in which kind of revelation His judicial opinion and discretion (ra’y-ijtihad) is to be taken and whether the activities that belonged to His personality and His actions named as “lapse” (zallah) and “inattention” (sahv) are to be included in imitation (ittibâ’, iqtida) field and from which point of view the classical sources have approached towards these some basic problems/issues. One of the founders of the methodology of Islamic jurisprudence and the jurist leaders of the Hanafi school of thought, Shamsul A’immah Al-Sarakhsi (400/1010-483/1090), in his book regarding Usul al-Fiqh, in the special chapter that he allocated to practices of the Prophet, handles the issue by debating the evidences of his opponents. Al-Sarakhsi who touches broadly on the judicial opinion and discretion of the Prophet, also backs his views with reasons on the “method” of the Prophet in the legislation. Our research targets to present the “Holy Prophet’s practices” issue that is one of the intersection points of both Usul al-Fiqh and Usul al-Hadith, from viewpoint of the very old representative of the Islamic methodology tradition.

“Mekâsıdü’ş-şerîa” üzerinde yapılacak çalışmaların en önemli adımlarından biri; Hz. Peygamber (s.a.v.)’in söz ve fiillerini taksîme, tasarruflarını tasnîfe tabi tutmak olmalıdır. Hz. Peygamber’in vasfı belli olan ve olmayan (mutlak) fiillerinin, onlara tâbî olma bakımından ümmetine neyi zorunlu kıldığı/kılmadığı; re’y ve ictihâdının vahyin hangi kısmında ele alınması gerektiği; şahsına mahsus fiiller ile “zelle” ve “sehiv” sayılan tasarruflarının da “ittibâ” alanına girip girmediği gibi temel bazı soru(n)lar karşısında, klasik kaynakların konuya hangi bakış açısıyla yaklaştıklarını tespit etmek önem arz etmektedir. Fıkıh metodolojisinin kurucu şahsiyetlerinden ve Hanefî mezhebinin önde gelen usulcülerinden Şemsü’l-Eimme es-Serahsî (400/1010- 483/1090), Usûl-i Fıkh’a dair kaleme aldığı eserinde, Hz. Peygamber’in Fiilleri’ne tahsis ettiği müstakil bir babda, konuyu muhaliflerinin delillerini de tartışarak incelemektedir. Kendisinden önceki Hanefî usulcülerden Kerhî (ö. 340/951) ve Cessâs (ö. 370/980)’ın görüşlerini tahlil eden Serahsî; Hz. Peygamber’in fiil ve tasarruflarını “ittibâ”, “iktidâ”, “teessî” gibi kavramlar çerçevesinde incelemektedir. Allah Rasûlü (s.a.v.)’nün re’y ve ictihâdına da geniş şekilde temas eden Serahsî, O’nun hüküm koymadaki “metodu” üzerine görüşlerini delillendirmekte; Hz. Peygamber’in hatâ edip edemeyeceği veya ona muhâlefetin mümkün olup olamayacağı gibi hassas konuları âyet ve hadislerden örnekler getirerek irdelemektedir. Araştırmamız, Fıkıh Usûlü ile Hadis Usûlü’nün kesişim noktalarından biri olan “nebevî fiiller” konusunu, İslâm “usûl” geleneğinin kadîm bir temsilcisinin bakışıyla takdim etmeyi hedeflemektedir.