Akademik Veri Yönetim Sistemi
Madde, Diyalektik ve Toplum, cilt.2, sa.3, ss.236-244, 2019 (Hakemli Dergi)
Psikanaliz düşüncesi ve uygulamasının Sovyetler Birliği’nin erken dönemlerde (1917-1936) seyri ile ilgili birçok söylenti ve efsane bulunmaktadır. Bu söylenti ve efsanelere göre Ekim Devrimi’nin hemen sonrasında “özgür” bir ortamda yayılan psikanaliz, Sovyet iktidarının yerleşmesiyle birlikte baskılar görmüş ve yasaklanmıştır. Konuya ilişkin kaynakların hemen hemen tamamı, Sovyetler Birliği’nin erken dönemindeki psikanaliz tartışmalarını, bu söylentilere dayandırmaktadır. Bu yazı, söz konusu kaynakların ve üretilen efsanelerin önemli tarihsel gelişmeleri ve dönüm noktalarını görmezden geldiğini göstermeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede Freud’un hayatı, psikanaliz kuramındaki yaşanan değişimler, psikanaliz hareketi içindeki yönelimler, Ekim Devrimi öncesinde ve sonrasında gerek Sovyetler Birliği’nde gerekse Avrupa’da ortaya çıkan toplumsal, düşünsel ve siyasal tartışmalarla birlikte ele alınacaktır. İncelenen dönemde psikanalizin “bilimsel” olmayı gözeten bir zeminden, daha zor anlaşılan bir zemine doğru yer değiştirdiği, psikanalizin düşünsel merkezinin Orta Avrupa’dan Batı’ya, emperyalizmin merkezlerine kaydığı ve genç Sovyet iktidarı için psikanalitik kuramın ve toplumsal, entelektüel hayatta oturduğu yerin tartışmalı hale geldiği gösterilecektir. Bu kapsamda, söylenti ve efsanelere karşı yedi önemli gelişme saptanmıştır: Bir, Ekim Devrimi öncesi ve sonrasında psikanaliz Sovyet Rusya’da kısıtlı, neredeyse isimlerden ibaret bir çevrenin ilgi alanında yer almıştır; iki, psikanaliz Ekim Devrimi sonrasındaki entelektüel arayışlar ve tartışmaların uğrak noktalarından sadece birisi olmuştur ve hiçbir zaman temel tartışmalarda yer almamıştır; üç, psikanaliz aynı dönemde özellikle Orta ve Doğu Avrupa’da yaşanan karşı-devrimci sürecin içinde bir hareket olarak “tarafsız” kalmıştır ve “Freudo-Marksist” maceralara karşı mesafeli olmuştur; dört, psikanaliz söz konusu dönemde bilinçdışının merkezde olduğu bir kuramsal modelden daha farklı bir modele kaymıştır; beş, psikanaliz ve Sovyetler Birliği’nin düşünsel dünyası arasındaki mesafe 1920’ler boyunca açılmıştır; altı, açılan mesafe, toplumun yeni kuşak kesimleri tarafından da psikanalizin hem kuramsal hem de uygulamadaki sorunlarıyla eleştirilmesini getirmiştir; yedi, psikanaliz Sovyetler Birliği’nde yasaklanmamış, bir “bilim” ya da bir düşünsel bütün olarak eleştirilmiş ve sonrasında da parıltısını kaybetmiştir.
Anahtar kelimeler: Sovyetler Birliği, Ekim Devrimi, psikanaliz, sosyalizm, Sigmund Freud, bilim, anti-komünizm
There are several myths and distortions about psychoanalytic thought and practice in the early years (1917-1936) of Soviet Union. According to these myths, psychoanalysis, which spreaded in a “liberal” environment right after the October Revolution, was repressed and banned with the establishment of Soviet power. Almost all of the relevant sources are based on these myths of the psychoanalytic debates in the early Soviet Union. This article aims to show that these sources and produced legends ignore important historical developments and milestones. In this regard, Freud's life, changes in psychoanalytic theory, orientations within the psychoanalytic movement will be discussed with the social, intellectual and political debates that emerged both in the Soviet Union and in Europe, before and after the October Revolution. In this particular period, psychoanalysis has shifted from a “scientific” background to a more “obscure” one. Moreover, the intellectual center of psychoanalysis shifted from Central Europe to the West, to the emerging centers of imperialism. On top of both shifts, the position of psychoanalytic theory and its influence in social and intellectual life has become controversial for young Soviet power. In this context, seven assumptions against all those myths and legends will be put forward: i) Before and after the October Revolution, psychoanalysis has been of interest in a restricted, almost all-noun intellectual environment in Soviet Russia. ii) Psychoanalysis has only been one of the points of the intellectual quests and debates after the October Revolution and has never been involved in the central debates. iii) Psychoanalysis has remained “neutral” as a movement within the counter-revolutionary process, particularly in Central and Eastern Europe, and has been distant from any “Freudo-Marxist” adventure. iv) Psychoanalysis has shifted from a theoretical model where the unconscious is central to a more speculative model; v) the distance between psychoanalysis and the intellectual world of the Soviet Union was bidirectionally widened throughout the 1920s. vi) The distance has brought criticism by the new generation of society to both theoretical and practical problems of psychoanalysis. vii) Psychoanalysis has never been banned in the Soviet Union, but has lost both the necessary attention and criticism as a "science" or an intellectual center.
Key words: Soviet Union, October Revolution, psychoanalysis, socialism, Sigmund Freud, science, anti-communism