"Bosna Hersek Basınında II. Meşrutiyet ve Jön Türklere Dair Bazı İzlenimler (1908-1914)

Creative Commons License

Arslan B.

Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, vol.23, no.47, pp.559-600, 2023 (Peer-Reviewed Journal)

Abstract

Kurulduğu ilk yıllardan itibaren Balkanlar istikametinde bir varoluş mücadelesi sergileyen Osmanlı İmparatorluğu esasen her şeyden önce kendisini bir Balkan ülkesi olarak inşa etti ve yaklaşık beş asır boyunca da bu topraklara hükmetti. Ancak Balkanlardaki hakimiyeti son iki yüzyıl içerisinde çözülmeye başlayan Osmanlılar 19.yüzyılın başından itibaren Fransız ihtilalinin domine ettiği ayaklanmalar, büyük devletlerin bunlara müdahaleleri ve ekonomik krizler gibi pek çok sorunu konselide etmeye çalıştı. Bu doğrultuda 19.yüzyılın son çeyreğinde Güneydoğu Avrupa’da Balkan yarımadasının batıya en dönük bölgelerinden birisi olan Bosna-Hersek’te patlak veren 1875 isyanı bu topraklarda meydana gelecek olayların adeta habercisi niteliğindeydi. 93 harbi sonrasında imzalanan Berlin Antlaşması ile bu topraklar, aynı yüzyılda güneydoğuya doğru genişlemeyi geleneksel bir devlet politikası haline getiren Avusturya Macaristan’ın yönetimine geçmiş ve 1908 devriminden hemen sonra da ilhak edilmişti. Bu durum yarımadanın diğer topluluklarına Osmanlıların ne kadar güçsüz olduğunu bir kez daha göstermiş ve bundan sonra meydana gelecek olayların mebdei olmuştu. Anılan dönemde bütün bu olanlara şahit olan sivil-asker kökenli Jön Türkler ise ellerinin arasından kayıp giden bir imparatorluğun nasıl kurtarılabileceği noktasından hareketle bütün her şeyin sorumlusu olarak gördükleri istibdat rejimine son vererek anayasal meşruti parlamenter sistemi yeniden ikame etmek üzere dahili ve harici şubeleriyle hücre tipi örgütsel şemalarını buna vakfetmişlerdi. Kuşkusuz “liberte”, “egalite”, “fratermite” mottolarıyla hareket eden bu gençler devrimi gerçekleştirdikten sonra Osmanlıİmparatorluğu’nun bu en uzun yüzyılında Balkanlar başta olmak üzere büyük toprak kayıplarına maruz kalacaklarını öngörememişlerdi. Zihinlerinin arkeolojisinde kaybedilen toprakların travması ile bölünme, parçalanma ve hasta adam fobisi olan bu kuşak bilmedikleri bir atinin ne getireceği endişesiyle hareket etmişti. Elinizdeki bu makale bir Balkan ülkesi olarak doğan Osmanlı İmparatorluğu’nun yarımadanın en verimli topraklarından birisi olan Bosna-Hersek’in 23 Temmuz 1908 devriminden çok kısa bir süre sonra nasıl kaybedildiği ve bu sürece eşlik eden II. Meşrutiyet devrimi arasındaki bağlantıları sunduktan sonra İttihat Terakki Cemiyeti ile onun mensupları olarak geç dönem Osmanlı tarihine damgasını vuran Jön Türkler hakkında Bosna-Hersek basınına yansıyan haberleri değerlendirme çabasının bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede Bošnjak, Sarajevski List, Zeman, Vakat, Novi Behar gibi gazetelerde Bosna Hersek özelinde yansımasını bulan bir dönemin panoramasının Jön Türkler üzerinden resmedilmesi amaçlanmıştır. Kuşkusuz elde edilen bulgu ve sonuçlar yeni kaynaklarla yeniden ve yeniden yazılmaya açıktır. Anahtar Kelimeler: II. Meşrutiyet, Jön Türkler, Osmanlı İmparatorluğu, AvusturyaMacaristan İmparatorluğu, Balkanlar, Basın, Bosna Hersek.