Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Katılımlı 75. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Türkiye, 10 - 14 Nisan 2023, ss.255
Doğu Anadolu Magmatik Kuşağı, Güney Neotetis havzasının Geç
Kretase–Miyosen dönemde kapanması sırasında birbirini takip eden
kıtasal yay ve sonrasındaki çarpışmalı ve çarpışma-sonrası magmatik
faaliyetlere tanıklık etmiştir. Her ne kadar söz konusu magmalar
genelde dalma-batma izlerini taşısa da bunlarla ilişkili ekonomik
porfiri sistemleri enderdir. Bölgedeki bilinen porfiri cevherleşmeleri
Orta Eosen (Çöpler ve Mavidere; sırasıyla ~44 ve ~48 Ma) ve Geç
Oligosen (Cevizlidere; ~25 Ma) sokulum merkezleriyle sınırlıdır. Öte
yandan, Divriği-Hekimhan ve Keban bölgelerindeki Geç Kretase yaşlı
(74–69 Ma) lökogranitler sırasıyla DOBA ve skarn-tipi cevherleşmelerle
karakterizedir. Bunlardan daha yaşlı Baskil-Pertek bölgesi sokulumları
(85–79 Ma) ile bölgede yaygın olarak görülen Miyosen magmatik
birimleriyle ilişkili olduğu bilinen herhangi bir porfiri veya epitermal
cevherleşme bulunmamaktadır. Kuşak boyunca porfiri-üretken
magmaların tüm-kayaç litojeokimyasal parametrelerle (Sr/Y, La/Yb,
Eu/Eu* oranları gibi) ayırt edilmesine yönelik çalışmalar ise yetersiz
kalmıştır.
Bu çalışmada, bölgedeki Geç Kretase–Miyosen dönem magmatik
etkinliğinin farklı tüm evrelerini temsil eden sokulumlardan elde edilen
zirkonların iz ve nadir toprak element kimyası incelenmiştir. Çöpler,
Mavidere ve Cevizlidere gibi porfiri cevherli sistemlere ait zirkonlar tüm
yaş evrelerinden cevhersiz sokulumlara göre belirgin şekilde düşük Ti
(<5 ppm) içeriğine sahiptir. Bu zirkonlar aynı zamanda düşük Dy/Yb
(<0.25 ppm) ile görece yüksek Eu/Eu* (>0.3), Ce/Nd (>3) ve (Ce/Nd)/Y
(>0.003) oranlarıyla Geç Kretase sokulum sistemlerinden ayrışmaktadır.
Çaltı, Bizmişen ve Doğanşehir gibi “potansiyel üretken” diğer Eosen
yaşlı sistemlerle genç dönem Miyosen sokulumları aynı parametreler
için oldukça değişken değerler sunmaktadır.
Kondrite normalize edilmiş nadir toprak elementi diyagramlarında
Geç Kretase Baskil-Pertek (85–79 Ma) ve daha genç yaşlı DivriğiHasançelebi-Keban sistemleri (74–69 Ma) belirgin negatif Eu
anomalileri gösterirken Orta Eosen ve daha genç yaşlı magmatik
birimler zayıf Eu anomalileri göstermektedir. Hesaplanan fO2
değerlerine
göre magma oksidasyon seviyeleri Baskil-Pertek fazından (∆FMQ:-
0.6’dan-0.1’e) Divriği-Hasançelebi-Keban fazına (∆FMQ:-0.3’ten
+0.8’e) ve sonrasında Orta Eosen ve Oligo–Miyosen sokulum fazlarına
(∆FMQ: 0.4’ten to +2.0’ye) doğru gittikçe artmaktadır. Ayrıca cevherli
sokulumlar, 704–817°C (ort. = 758°C) aralığında kristallenmiş cevhersiz
sokulumlara göre daha düşük sıcaklıklarda (678–726°C; ort. = 708°C)
kristallenmiştir.
Doğu Anadolu Magmatik Kuşağı’na ait zirkon iz ve nadir toprak
element verileri porfiri cevherleşmesi gösteren sokulumların daha
yüksek magmatik oksidasyon ve su sevilerine sahip olduğu şeklinde
yorumlanmıştır. Üretken magmatik birimlerde gözlenen ve porfiri
cevher oluşumu için önkoşul olarak kabul edilen bu iki parametre
büyük olasılıkla erken hornblend±granat fraksiyonlaşması ve erken
plajiyoklaz kristallenmesinin baskılanmasının bir sonucudur. Bu magma
özelliklerine, dalma-batmayla ilişkili magmatik etkinliğin ilerleyen
evrlerinde ve Geç Kretase dönemdeki erken magmatik yay gelişimini
takiben ulaşılmıştır