17. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi , Edirne, Türkiye, 20 - 24 Ekim 2014, ss.1534-1535
Giriş ve Amaç
Tütün kullanımı nedeniyle her yıl özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde yaklaşık 6 milyon
kişi ölmektedir. Tütün kullanımını bıraktırmak amacıyla nikotin replasman ürünleri ve çeşitli
yardımcı ilaçlar geliştirilmiştir. Bu yöntemlerin dışında 1963 yılında Herbert A. sigaraya
alternatif olarak ‘tütün içermeyen dumansız sigara’ adıyla ilk elektronik sigarayı (e-sigara)
geliştirmiştir. E-sigaraların piyasaya sunumu ve satışı ise 2004 yılında Çin’de gerçekleşmiştir
ve sigara bırakmaya yardımcı olduğu düşüncesiyle yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü e-sigara kullanımını önermediğini bildirmektedir. 2008 yılında
Türkiye’de satışı ve reklamı yasaklanan e-sigaranın internet üzerinden satışı devam etmektedir.
Ülkemizde aile hekimleri birinci basamak sağlık kuruluşlarında hizmet sunarak ilk başvuru ve
danışmanlık hizmeti açısından önemli bir konumda yer almaktadır. Bu bağlamda sigara
bırakma konusundaaile hekimlerinin doğru bilgilendirme ve yol gösterici önerileri tütün
kullanımıyla mücadelede önemlidir. Aile hekimleri bu konumları nedeniyle pek çok kişinin
yeterli bilgiye sahip olmadığı e-sigara konusunda da danışman konumunda yer alabilirler. Bu
çalışmada aile hekimlerinin e-sigaraya yönelik bilgi, tutum ve davranışlarının ve bunları
etkileyen faktörlerin saptanması amaçlanmaktadır.
Gereç ve Yöntem
Araştırma tanımlayıcı tipte olup 2014 yılında İzmir’de Bornova ilçesinde çalışan 120 aile
hekiminde Mayıs-Ağustos 2014 tarihlerinde yürütülmüştür. Çalışma kapsamında örneklem
seçimi yapılmadan bütün aile hekimlerine ulaşmak hedeflenmiştir. Öncelikle telefonla
ulaşılarak çalışma hakkında kısa bilgi verilip çalışmaya katılmak isteyip istemedikleri
sorulmuştur. Çalışmaya katılmayı kabul eden aile hekimlerinin öğrenilen e-posta
adreslerinekısa bir bilgi notuyla beraber çalışmaya katılabilecekleri internet adres linki
gönderilmiştir.E-anket olarak düzenlenen veri toplama formunun ilk sayfasında hekimlere
onam belgesi sunulmuş ve katılmayı kabul etmeyenlerin forma erişimi engellenmiştir. Formda;
sosyodemografik özellikler, hekimin sigara içme durumu, e-sigarayla tanışıklık(5 soru), esigaraya ilişkin bilgi düzeyi(15 soru), tutum ve davranışlara(8 soru) yönelik bölümler yer
almıştır.Önermeler için doğru,yanlış ve kararsızım/bilmiyorum seçenekleri yer almıştır. Formu
tamamlayan katılımcılar e-sigara hakkında araştırmacılar tarafından hazırlanan Türkçe bilgi
sayfasına yönlendirilmişlerdir. SPSS 18.0’da Mann-Whitney U ve ki-kare testleri
kullanılmıştır, p<0,05 anlamlılık düzeyi olarak kabul edilmiştir.
Bulgular
Araştırma kapsamında ulaşılması hedeflenen 120 aile hekiminden 29’una telefonla
ulaşılamamış, 15’i katılmayı kabul etmemiş, dördünde e-posta hatası olmuş, 42 kişi yanıt
vermiş, bir katılımcı bu aşamada çalışmaya katılmayı reddetmiştir. Veri toplama biçiminden
kaynaklanan düşük katılım düzeyi telefonla arttırılmaya çalışılsa da %34 düzeyindedir, bu
durum mevcut bulgular açısından önemli bir kısıtlılıktır. Katılımcıların ortalama yaşı
46.5±5.8’dir, %31.7’si kadındır ve ortalama çalışma yılı 21.9±5.6’dır. Hekimlerin %39.0’ı
sigara içmektedir,%26.4’ü sigarayı 6 ay önce bırakmıştır, %48.8’i sigara bırakmayla ilgili bir
etkinliğe katılmıştır. Hekimlerin %22’si her hastasına, %61’i sadece ilişkili durumu olan
hastalarına sigara içme durumunu sormaktadır. Aile hekimlerinin hepsi e-sigarayı duymuş,
%56.1’i görmüş ve %17.1’i en az bir kez kullanmıştır. Hekimler 15 bilgi sorusundan7.9±5.7
‘una ‘kararsızım/bilmiyorum’ yanıtını vermişlerdir. Daha önce e-sigara görmüş veya kullanmışolanlarda diğerlerine göre doğru cevap ortalaması yüksek, ‘kararsız/bilmiyorum’ cevabı ise
düşük bulunmuştur. Çalışmada sigara içenler/içmeyenlere göre e-sigaraların çocuk ve
adolesanlarda özendirici etkisi olduğunu ve e-sigaraların tütün yanma ürünü içeren ürünlerden
daha sağlıklı olmadığını düşünmektedir. E-sigara gören hekimler sigara içmeyi bırakan
hastalarının canları çektiğinde e-sigara kullanımını desteklemediklerini belirtmiştir. Sigara
bırakmayla ilgili bir etkinliğe katılan aile hekimlerinde e-sigaranın sigara bırakma açısından
kullanımını, sigara bırakmış hastalarının canları çektiğinde e-sigara kullanmalarını ve aromalı
e-sigaraların güzel koku yaymalarını olumlu bulmaktadırlar.
Sonuç ve Öneriler
Aile hekimlerinin genel olarak e-sigara konusunda bilgileri yetersizdir. E-sigara görmüş olmak
ve sigara, e-sigara içme durumu; e-sigara kullanımına karşı tutum ve davranışları
etkilemektedir. Sigara bırakmayla ilgili eğitim alma e-sigaraya yönelik doğru tutum ve davranış
olasılığını artırmamıştır ve bu da eğitimlerde e-sigaraya yönelik vurgunun artırılması
gerekliliğine işaret etmektedir. E-sigara tütün endüstrisinin pazardaki yeni stratejileri arasında
olup başta birinci basamak çalışanları olmak üzere tüm sağlık hizmet sunucularının konuya
ilişkin bilgi ve tutumunun iyileştirilmesi, bu yeni pazarlama stratejisine karşı mücadelede
önemli olacaktır. Bu iyileştirme sayesinde toplumun bu konudaki farkındalığının artırılması ve
yanlışların düzeltilmesinde önemli yol kat edilebilir.
Anahtar Sözcük: elektronik sigara, aile hekimleri, bilgi düzeyi