Şiir Okuma Sürecinde Zihinsel İşlemleme: Şema Kuramı Çerçevesinde Varsayımsal Başlıklar

International Congress on Social Sciences, China to Adriatic-XIV, 10 - 12 Haziran 2022, ss.597-602, (Tam Metin Bildiri)

Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
Sayfa Sayıları: ss.597-602
Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Dil dışı gerçeklik ile bir dil nesnesi olan şiir arasında köprü niteliği oluşturan başlık, gerçekte okuyucuyla şiir arasında kurulan ilişkinin ilk basamağıdır; çünkü artalan bilgisi, deneyimler, bireysel yaşantılar vb. gibi şemalar yoluyla gerçekleşen şiiri okuma ve yorumlama süreci, düşünme sürecinin ilk temsilcisi olan başlıkla tetiklenmektedir. Şemalar bilinci inşa eden bloklar olarak tüm bilgi işlememe sürecinin dayandığı temel ögelerdir. Hem dilsel hem de dilsel olmayan duyusal verilerin yorumlanması, bellekte önceden var olan bilginin geri çağırılması ve etkinliklerin düzenlenmesi süreçlerinde kullanılmakta, dilbilimciler ve bilişsel psikoloji alanındaki araştırmacılar algılama sürecini etkileyen temel bileşenlerin etkileşimlerini anlamak için şema kavramından yararlanmaktadırlar (Rumelhart, 1980:33). Metinler yoluyla algılanan etkilerin ilk tetikleyicisi olan başlık da bu anlamda zihinsel bir işlemleme aracı olarak şemalar aracılığıyla etkin duruma gelmektedir. Bu çalışmada katılımcılar tarafından şiire atanan başlığın şiire şair tarafından gerçekte atanan başlıkla koşutluğu ya da ilişkisinin kavramsal bağlantılar ve zihinsel şemalarla bağlantılı olup olmadığı, sınama aracı olarak alınan varsayımsal başlıklar yoluyla incelemeyi amaçlamaktadır. Bu temel amaç doğrultusunda Basit Rassal Seçim Yöntemi (Simple Random Sampling Method) ile Orhan Veli Kanık’ın Bayram adlı şiiri veritabanı olarak seçilmiş, Türkçe anadili konuşucuları katılımcılara başlıksız biçimiyle sunulmuş ve söz konusu şiire kendi özgül algısal girdileri çerçevesinde bir başlık atamaları beklenmiştir. Zihinsel işlemleme düzeneğinin aşağıdan yukarı düşünme süreciyle gerçekleşme sonuçlarıyla başlığın, BAYRAM kavramsal başlığı yorumlamasının belirleyici ögesi olarak etiketlenip etiketlenemeyeceği, zihinsel bir değerlendirme için anahtar görevi üstlenip üstlenmediği genel soruları bağlamında değerlendirilmiştir. Elde edilen verilere göre şiirdeki (i) kimi dilsel seçimlerin GİZLİLİK (%34.28) ve YALVARMA (%14.28) kavramlarıyla eşleştiği, (ii) sözlüksel sözcüklerin sıklığının (f = %8.57 -karga-/ %5.71 -anne-) belleğimizdeki şemalarımızın belirleyicisi olduğu (iii) gösteri, eğlence ve kutlama gönderimleriyle gerçek başlığın yalnızca üç katılımcı tarafından etiketlendiği ancak bu etiketlemelerin kavramsal bağlantılar ve zihinsel şemalara yönelik çıkarımsal bulgulara ulaşılmasında oldukça değerli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Varsayımsal başlıklar yoluyla ulaşılan sonuçlar, düzenlenmiş zihinsel yapılar olarak tanımlanan, nesneler ve nesnelerin ilişkili oldukları diğer nesneler, durumlar, olaylar, olay dizileri, eylemler ve eylem dizileri gibi kavramlarla ilgili bilgiler sunan şemaları ana nesnesi yapan Şema Kuramı çerçevesinde gerekçelendirilerek tartışılmıştır.

Title, which forms a bridge between non-linguistic reality and poetry, is actually the first step of the relationship between the readers and the poem because the process of reading and interpreting the poem through schemas such as background knowledge, experiences and individual lives is triggered by the title, which is the first representative of the thinking process. As conscious building blocks, schemas are the foundation upon which the entire information processing is based. They are used for the interpretation of both linguistic and non-linguistic sensory data, recalling pre-existing information and organing events. Thus, linguists and researchers in cognitive psychology use the concept of schema to understand the interactions of the basic components that affect the perception process (Rumelhart, 1980:33). As the first trigger of the effects perceived through the texts, title becomes active through schemas as a mental processing tool. In this study, it is aimed to examine whether or not the title assigned to the poem by participants is in parallel with the title actually assigned to the poem by the poet and whether its relationship is related to conceptual connections and mental schemas through hypothetical titles. To achieve this aim, the poem Bayram by Orhan Veli Kanık was selected as the database through Simple Random Sampling Method. The poem was presented to the 35 participants in an untitled form and they were expected to assign a title to the poem within the framework of their specific perceptual inputs. Considering the realization of the mental processing mechanism with the bottom-up thinking process, it was evaluated in the context of general questions whether the title can be labelled as the determining element of the interpretation and plays a key role in mental assessment. According to the data obtained, (i) some linguistic choices match the concepts of SECRECY (%34.28) and BEGGING (%14.28), (ii) the frequency of lexical words (f = %8.57 -crow- / %5.71 -mother-) is the determinant of our schemas, (iii) the actual title of the poem was labelled by only three participants by means of the references including entertainment, celebration and Show but this labelling is very valuable to reach inferential findings about conceptual connections and mental schemas. Results reached through hypothetical titles were discussed in the framework of Schema Theory providing information on concepts such as objects which were defined as organized mental structures and the other objects, situations, events, sequence of events that they are related.