ÖZET
Doktora Tezi
Mali Disiplinin Sa
ğ
lanmasında Anayasal Denk Bütçe Yakla
ş
ımı ve Türkiye’de
Uygulanabilirli
ğ
i
Ay
ş
e GÜNAY
Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Maliye Anabilim Dalı
Maliye Doktora Programı
Bir ülkede mali disiplinin sa
ğ
lanması ba
ş
ta ekonomik istikrar olmak
üzere di
ğ
er iktisat ve maliye politikası amaçlarının daha et
kin olarak
gerçekle
ş
tirilmesi açısından önem ta
ş
ımaktadır. Kamu gelir ve giderleri
arasında olu
ş
an açıklar nedeniyle ortaya çıkan mali disiplinsizl
i
ğ
in bir ülkenin
ekonomik ve mali yapısı için ciddi bir sorun olarak
algılanabilmesinde bu
disiplinsizli
ğ
in boyutları da önem ta
ş
ımaktadır. Bu kapsamda uygulamada,
maliye politikalarının etkinli
ğ
i açısından önem kazanan çe
ş
itli açık ölçüm
yöntemleri geli
ş
tirilmi
ş
tir. Geli
ş
mi
ş
ve geli
ş
mekte olan pek çok ülkede mali
disiplinin sa
ğ
lanması amacıyla anayasal ve yasal düzenlemeler çer
çevesinde
çe
ş
itli mali kurallar yürürlü
ğ
e konmaktadır. Bunlardan denk bütçe kuralı hem
akademik hem de politik çevrelerce en çok tartı
ş
ılan mali kural olarak
kar
ş
ımıza çıkmaktadır.
Bir devletin kurulu
ş
unu, örgütleni
ş
ini, iktidarın el de
ğ
i
ş
tirmesini ve
bireylerin hak ve özgürlüklerini düzenleyen kuralla
r bütününe “Anayasa”
denilmektedir. Ekonominin kural ve kurumlarının da
anayasa içinde yer alması
dü
ş
üncesi, Batı’da Anayasal
İ
ktisat adı verilen yeni bir disiplinlerarası çalı
ş
ma
alanının ortaya çıkması ve geli
ş
mesi ile birlikte önem kazanmı
ş
tır. Bazı
ülkelerin mali disiplini
sa
ğ
layabilmek ve
sürdürebilmek amacıyla
anayasalarına koydukları mali kural hükümleri dikka
tleri çekmektedir. Avrupa
Birli
ğ
i’nde oldu
ğ
u gibi çe
ş
itli uluslararası anla
ş
malar vasıtasıyla da mali
disiplini tesis edici mali kurallar yürürlü
ğ
e konulabilmektedir. Di
ğ
er pek çok
ülke örne
ğ
inde ise, Anayasal düzenlemeler dı
ş
ında yürürlü
ğ
e konulan yasal
düzenlemeler ile kamu mali yönetiminde etkinli
ğ
in ve mali disiplinin
sa
ğ
lanması açısından önemli adımların atıldı
ğ
ı görülmektedir.
Türkiye’de özellikle 1980 sonrası dönemde kamu mali
yesi alanında
ya
ş
anan mali disiplinsizli
ğ
in boyutlarının günümüze kadar artarak devam
v
etti
ğ
i ve bu konuda alınan önlemlerin yetersiz kaldı
ğ
ı dikkatleri çekmektedir.
Çalı
ş
manın son bölümünde Türkiye’de ya
ş
ana gelen mali disiplinsizli
ğ
in temel
nedenleri ve boyutları ortaya konulmu
ş
ve Cumhuriyet öncesi ve sonrası
dönemde anayasal ve yasal mevzuat açısından bütçe v
e bütçe disiplini
konusuna yakla
ş
ımın genel çerçevesi çizilmi
ş
tir. Daha sonra, bütçe kurallarına
yönelik teorik argümanlar ve yapılan ampirik çalı
ş
malar ile denk bütçe
kuralının uygulanmasına yönelik ele
ş
tiriler ele alınmı
ş
tır. Son olarak
Türkiye’de mali disiplinin sa
ğ
lanması amacıyla “anayasal denk bütçe”
kuralının hangi ko
ş
ullar altında uygulamaya konulabilece
ğ
ine ili
ş
kin kritik
noktalar ve bu kapsamda gerekli ko
ş
ulları olu
ş
turmaya yönelik olarak kamu
maliyesine ili
ş
kin önerilerimiz ortaya konmaya çalı
ş
ılmı
ş
tır.
Anahtar Kelimeler
:
1)
Bütçe Açı
ğ
ı,
2)
Mali Kurallar,
3)
Anayasal Denk
Bütçe,
4)
Mali Disiplin,
5)
Denk Bütçe Sınırlamaları ÖZET
Doktora Tezi
Mali Disiplinin Sa
ğ
lanmasında Anayasal Denk Bütçe Yakla
ş
ımı ve Türkiye’de
Uygulanabilirli
ğ
i
Ay
ş
e GÜNAY
Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Maliye Anabilim Dalı
Maliye Doktora Programı
Bir ülkede mali disiplinin sa
ğ
lanması ba
ş
ta ekonomik istikrar olmak
üzere di
ğ
er iktisat ve maliye politikası amaçlarının daha et
kin olarak
gerçekle
ş
tirilmesi açısından önem ta
ş
ımaktadır. Kamu gelir ve giderleri
arasında olu
ş
an açıklar nedeniyle ortaya çıkan mali disiplinsizl
i
ğ
in bir ülkenin
ekonomik ve mali yapısı için ciddi bir sorun olarak
algılanabilmesinde bu
disiplinsizli
ğ
in boyutları da önem ta
ş
ımaktadır. Bu kapsamda uygulamada,
maliye politikalarının etkinli
ğ
i açısından önem kazanan çe
ş
itli açık ölçüm
yöntemleri geli
ş
tirilmi
ş
tir. Geli
ş
mi
ş
ve geli
ş
mekte olan pek çok ülkede mali
disiplinin sa
ğ
lanması amacıyla anayasal ve yasal düzenlemeler çer
çevesinde
çe
ş
itli mali kurallar yürürlü
ğ
e konmaktadır. Bunlardan denk bütçe kuralı hem
akademik hem de politik çevrelerce en çok tartı
ş
ılan mali kural olarak
kar
ş
ımıza çıkmaktadır.
Bir devletin kurulu
ş
unu, örgütleni
ş
ini, iktidarın el de
ğ
i
ş
tirmesini ve
bireylerin hak ve özgürlüklerini düzenleyen kuralla
r bütününe “Anayasa”
denilmektedir. Ekonominin kural ve kurumlarının da
anayasa içinde yer alması
dü
ş
üncesi, Batı’da Anayasal
İ
ktisat adı verilen yeni bir disiplinlerarası çalı
ş
ma
alanının ortaya çıkması ve geli
ş
mesi ile birlikte önem kazanmı
ş
tır. Bazı
ülkelerin mali disiplini
sa
ğ
layabilmek ve
sürdürebilmek amacıyla
anayasalarına koydukları mali kural hükümleri dikka
tleri çekmektedir. Avrupa
Birli
ğ
i’nde oldu
ğ
u gibi çe
ş
itli uluslararası anla
ş
malar vasıtasıyla da mali
disiplini tesis edici mali kurallar yürürlü
ğ
e konulabilmektedir. Di
ğ
er pek çok
ülke örne
ğ
inde ise, Anayasal düzenlemeler dı
ş
ında yürürlü
ğ
e konulan yasal
düzenlemeler ile kamu mali yönetiminde etkinli
ğ
in ve mali disiplinin
sa
ğ
lanması açısından önemli adımların atıldı
ğ
ı görülmektedir.
Türkiye’de özellikle 1980 sonrası dönemde kamu mali
yesi alanında
ya
ş
anan mali disiplinsizli
ğ
in boyutlarının günümüze kadar artarak devam
