Çocuk Güvenliği: Yaralanmaların Önlenmesi ve Kontrolü

Creative Commons License

Uğur Baysal S.

PEDİATRİ, İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi, Özkan B,Can D,Meşe T,Ünalp A,Ağın H,Devrim İ, Editör, Nobel Tıp Kitapevi, Ankara, ss.60-61, 2022

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Mesleki Kitap
  • Basım Tarihi: 2022
  • Yayınevi: Nobel Tıp Kitapevi
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Sayfa Sayıları: ss.60-61
  • Editörler: Özkan B,Can D,Meşe T,Ünalp A,Ağın H,Devrim İ, Editör
  • Dokuz Eylül Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

ÇOCUK GÜVENLİĞİ: YARALANMALARIN ÖNLENMESİ VE KONTROLÜ

Serpil Uğur Baysal

Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Sosyal Pediyatri Bilim Dalı, İzmir

Çocukluk çağında kaza/ yaralanma, önlenebilir sağlık sorunlarının, ölüm ve engelli yaşam nedenlerinin başında yer almaktadır; risk etkenleri öngörülebilir ve önlenebilir. Dünyada her gün, 2000 üzerinde çocuk ve genç istemsiz, önlenebilir yaralanma sonucunda  hayatını kaybetmektedir. Trafikte yaralanma, boğulma, alev ve sıcak sıvılarla yanma, düşme ve zehirlenme çocukluk çağında en çok ölüme yol açan  yaralanma nedenleridir(1-5).

Yaralanma birey, etken ve çevre üçgeninde mevcut enerjinin biçim değiştirmesiyle   oluşan, bireyin isteği dışında ani ortaya çıkan, organizmada mekanik ve biyokimyasal hasara yol açan, insan ve diğer canlıların kaybına, özürlü yaşamına ve  mal kaybına yol açabilen bir sağlık sorunudur(6,7). Yaralanmalara bağlı ölümler çocuk sağlığı sorunlarının görünen yüzüdür; ancak, ölümlerin yanı sıra pek çok yaralanma oluşmakta, yaralanmaların çoğu tıbbi bakım  gerektirmektedir. Ağır yaralanmalar engelli yaşama yol açmakta, sağlıklı yaşam süresini kısaltmaktadır. Trafik kazaları, engellilik nedeniyle sağlıklı yaşamı kısaltan nedenlerin başında gelmektedir(6-8).

Yaralanma Kontrolü

Yaralanma kontrolü “Injury Prevention” alanında çalışan uzmanlar kaza “accident” sözcüğünü yaralanma “injury” sözcüğü ile değiştirmek için uğraşıp, “yaralanma riskinin azaltılması” düşüncesini geliştirmişlerdir(1,6,7). Günümüzde, kazaların önlenmesi ve kontrol edilmesi için başarılı programların geliştirilmesinin yanı sıra kazaya yol açan risk etkenlerinin anlaşılması konusunda da önemli ölçüde ilerleme kaydedilmiştir. Bu ilkeler, hekimler tarafından  hastanede, acil birimde, pratikte ve toplum içinde uygulanabilmelidir(6,7). “Yaralanma kontrolü” terimi ile yalnız birincil korunmayı değil aynı zamanda ikincil ve üçüncül korunma ile örselenmenin en aza indirilmesi için erken, ileri bakımı ve rehabilitasyonu içeren geniş bir kontrol yelpazesi tanımlanmış olur. Yine bu terim, ergenler ve genç erişkinler arasında giderek önem kazanan istemli yaralanmaları da kapsar(1,2,6). Yaralanma olgusunun araştırılması ve yaralanma kontrolü bilimsel bir disiplin olarak kabul görmektedir. Önleme programları insana, maddeye ve araçlara, çevreye yönelik olarak hazırlanmakta, yapılan çalışmalar ile kaza oluşumu engellenmeye çalışılmaktadır. İnsana yönelik programların en başarılı olanı kazaya uğrayabilecek risk gruplarının önceden belirlenerek programın etkin ve yaygın bir biçimde bu gruplara aktarılması ile gerçekleştirilenlerdir. Yaralanma kontrolü yöntemleri etkin, edilgin ya da birincil, ikincil, üçüncül olarak ayrılırlar.  Etkin(aktif) yöntemler, yaralanan birey ile etkileşimi hedefler. Örnek olarak, güvenlik kemerinin bağlanması verilebilir. Edilgin (pasif)yöntemlerde amaç, ürün tasarımında değişiklikler, çevresel/ yasal değişiklikleri kapsar. Bu girişimler, insan davranışından bağımsız olduğundan etkin girişimlerden daha etkilidir. Birincil yaklaşım yaralanma riskini azaltmak, ortadan kaldırmak amacını taşır.  Çocukların açamayacağı ilaç kapaklarının kullanımı, hız sınırlarının belirlenmesi, yüzme havuzlarında güvenliğin sağlanması başlıca örneklerdir. İkincil girişimlerin amacı ise etken ile karşılaşıldığında yaralanmayı azaltmak, ortadan kaldırmaktır:  Bisiklet kaskları, güvenlik kemerlerinin kullanımı, örnekleri oluşturur. Yaralanmaların ağırlığını azaltmak için yapılan girişimler, üçüncül girişimleri kapsar.  Bu grupta, nitelikli yakıt sistemlerinin geliştirilmesi ve kullanımı, acil tıbbi tedavi ve rehabilitasyon yer alır. Yaralanma kontrolünün etkinliği için sürekli eğitim, teknolojik olanaklardan yararlanma, kuralların ve yasaların oluşturularak uygulanması ile parasal kaynakların sağlanması gereklidir(1,3,6,7-10). Yaralanmaları önlemenin en iyi yolu kazalarla ilgili riskleri belirleyen çalışmalar yaparak çevre ve aileye ilişkin etkenlerin zararlarını giderici eğitim yöntemleri geliştirmek ve güvenli çevre düzenlemelerini sağlamaya katkıda bulunmaktır(9-12). Çocukların yaşadığı çevrelerde ve evde güvenlik için gerekli düzenlemeler yapılmalı, güvenliği sağlamak için gerektiğinde uygun güvenlik araçları kullanılmalıdır(10,11). Önlemeye yönelik en önemli girişimlerden biri de bireysel güvenlik danışmanlığıdır. Bu nedenle, bireysel danışmanlığa zaman ayrılmalıdır(6,9,11,12).

Yaralanmaları önleme yöntemleri, kaza/ yaralanma üçgeninde yer alan “birey, etken, çevre”  unsurlarını yaralanma olgusunun üç evresi  “olgu öncesi, olgu, olgu sonrası” ile ilişkilendirir. Yaralanmaları önlemek, etkilerini azaltmak için genel önlemler aşağıda sıralanmaktadır(1,3,6,7,11,13).

- Tehlikenin yaratılmasını önlemek: Zehir, küçük parçaları olan oyuncak, barutsuz ateşli silah üretmemek, tehlikeli sporlarda yer almamak.

- Tehlikenin miktarını azaltmak: İlaçları daha küçük, ölümcül olmayan dozlarda paketlemek, hız sınırlarını azaltmak.

- Tehlikenin ortaya çıkmasını önlemek: İlaç kutularında çocukların açamayacağı kapakların, pencerelerde güvenlik engellerinin, dolaplar ve çekmeceler üzerinde güvenlik mandallarının, klozetlerde kilitlerin kullanımı.

- Tehlikenin ortaya çıkma hızını ve mekanda dağılımını değiştirmek: Araçlarda hava yastıkları, çocuk güvenlik koltukları ve koltuk kemerleri kullanmak, zehirlere kötü tat vermek.

- Bireyleri mekan ve zaman açısından tehlikeden ayırmak: Yaya yolları, bisiklet yolları ve taşıtlardan ayrı alanlar yapmak.

- Araç, gereç engelleri ile bireyleri tehlikeden ayırmak: Koruyucu başlıklar, koşucular için koruyucu araçlar kullanmak, yüzme havuzlarının çevresine engeller yerleştirmek, pencerelerde parmaklık, güvenlik kilidi kullanmak.

- Tehlikenin temel niteliklerini değiştirmek: Karyolaların altına yumuşak yaygı yerleştirmek, ateşli silahlarda güvenlik kilidi kullanmak.

- Tehlikenin oluşturacağı örselenmeye karşı dayanıklılığı artırmak: Koşucuları eğitmek, bedensel zindelik kazandırmak, yapıları depreme dayanıklı yapmak, ateşe dayanıklı giysiler kullanmak.

- Henüz başlamış olan örselenmeyi sınırlamak: Uygun antidot, yangın söndürücü kullanmak, yaşam desteğine başlamak.

- Yaralanan bireyi stabilize ve tedavi etmek: Pediyatrik travma merkezleri, fiziksel rehabilitasyon programları geliştirmek.

Güvenliğe ilişkin bazı yasal düzenlemelerden sonra,  yaralanmalarda önemli ölçüde azalma kaydedilmiştir. Güvenli ambalajların, aleve dayanıklı çocuk pijamalarının üretimi ve kullanımı, çocuk yolcuların güvenliği konusunda yasalar, kapalı mekanlara duman algılayıcıların yerleştirilmesi, havuz çevresine koruyucu engellerin yapılması, merkezi su sıcaklığının güvenli sınıra ayarlanması, pencerelerin ve merdivenlerin güvenliği konusunda yapılan düzenlemeler, başlıca örneklerdir(1,6,7,11). Etkinliği kanıtlanmış önlemlerin uygulanması yasa değişiklikleri ile zorunlu hale getirilmelidir. Çocuk sağlığından ve eğitiminden sorumlu bireyler, kuruluşlar güvenliği denetleyerek, güvenlik önlemlerinin yararlarını sınayarak, yasa düzenleyenlerin yaralanma kontrolü konusunda farkındalığını artırabilir, yeni yasal uygulamaları başlatabilirler(6,7,14,15). Ülkemizde kaza/ yaralanma kayıtları ve izlemi yapılabilmeli, veri tabanı oluşturulmalıdır(16). Toplumun bilinçlendirilmesi için yazılı ve görsel basının çocuk güvenliği konusuna ilgisi çekilmelidir. Günümüzde, kanıta dayalı girişimler arasında yer alan Güvenli Toplum Programları’na, Sağlıklı Kent Projeleri’ne, bu konuda görev yapacak daha fazla bireye gereksinim vardır(17).

 KAYNAKLAR

1.     Johnston BD, Rivara FP. Injury Control. Chapter 13. Kliegman RM, St Geme JW, Blum NJ, et al(eds). Nelson Textbook of Pediatrics. 21th ed. Vol. 1. Philadelphia: Elsevier, 2020: 78- 85.e1.

2.     Imamura JH, Troster EJ, Cardim de Oliveira CAC. What types of unintentional injuries kill our children? Do infants die of the same types of injuries? A systematic review. Clinics (Sao Paulo) 2012; 67(9): 1107-1116. 

3.     Strukcinskiene B, Uğur Baysal S. Road Safety in the Twenty-First Century: Researches and Policies. Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci. 2015;11(4):28-32.

4.     Turkish Statistical Institute(TurkStat). Statistics on Child 2014. Ankara: Turkish Statistical Institute, Printing Division; 2015: Publication Number 4380.

5.     TC Sağlık Bakanlığı. Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2019. Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1185, 2021.  

6.     Uğur Baysal S.  Risk etkenleri ve önleme. Yurdakök K, Yalçın S(editörler). Kısım 2. Sosyal Pediatri. Yurdakök M(editör) Yurdakök  Pediatri. Cilt 1. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, 2017: 395-407.

7.     Uğur Baysal S. Yaralanmaların Önlenmesi ve Kontrolü: Kanıta Dayalı Girişimler. Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2015;11(4):13-21.

8.     İnce T, Yalçın SS, Yurdakök K. Çocukluk çağında ciddi kaza sıklığı ve risk faktörleri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2014; 57(3): 173-182.

9.     Uğur Baysal S, İnce OT. Fizik çevrenin düzenlenmesi: Kazalardan korunma. Gökçay G, Beyazova U, Keskindemirci G(editörler). İlk beş yaşta çocuk sağlığı izlemi. Sosyal Pediatri Derneği Yayınları. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2021: 191-200.

10.  Özdemir C, Ergin A, Uğur Baysal S, Oğuz C, Yılmaz BB. Validation of the Turkish Parent Supervision Attributes Profile Questionnaire. Turk Pediatri Ars 2020;  55(3):277-283.

11.  Uğur Baysal S. Yaralanmaların ve Zehirlenmelerin Önlenmesi. Güvenlik Kontrol Listesi(Supp). Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2015;11(4):90-95.

12.  Öz ŞS, Uğur Baysal S, Gökçay G. Sıfır-beş yaş grubu çocuklarda yaralanma risklerinin güvenlik kontrol listesi ile belirlenmesi. Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2017;26(2).50-59.

13.  Uğur Baysal S. Çocukluk çağında yaralanmaların kontrolü. Gökçay G(ed). Bölüm V, Sosyal Pediatri. Türkiye Milli Pediatri Derneği. Hasanoğlu E, Düşünsel R, Bideci A, Boduroğlu K(editörler). Temel Pediatri, 2. Baskı, Cilt 1. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, 2020:  206- 210.

14.  Özcebe H. Yaralanmaların ve Şiddetin Önlenmesinde Halk Sağlığının Rolü: Ulusal Politikaların Geliştirilmesi. Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2015;11(4):80-5.

15.  Karabuda MC. Yaralanmaların Önlenmesinde Aile Hekimlerinin Rolü. Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2015;11(4):86-9.

16.  Kisser R, Sungur A, Berber YS, Özkan S, Rogmans W, Macey S. The European Union Injury Data Base and its Implementation in Turkey. Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci. 2015;11(4):1-12.

17.  Strukcinskiene B. Safe Communities. Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci. 2015;11(4):22-7.