Akademik Veri Yönetim Sistemi
Matur F. (Yürütücü), Öktem İ. M. A., Doğruman Al F., Keskin E., Eliiyi U.
TÜBİTAK - AB COST Projesi , 2026 - 2028
Blastocystis, insanların yanı sıra birçok evcil ve yabani hayvan türünün bağırsaklarında yaşayan, yüksek düzeyde genetik çeşitliliğe sahip bir anaerobik protisttir ve zoonotik bulaşma dinamikleri ile patojenitesinin tam olarak bilinmemesi nedeniyle önemli bir araştırma konusudur. Blastocystis’in insan sağlığını olumlu ya da olumsuz etkileyebilme potansiyeli olmakla birlikte patojenitesi, bulaşma şekli ve moleküler biyolojisi tam olarak anlaşılamamıştır.
Ülkemizde kemirgenler gibi birçok zoonotik hastalığın patojenini taşıyan grupta bugüne kadar Blastocystis taraması yapılmamıştır. Ancak moleküler epidemiyolojik çalışmalar, kemirgen popülasyonlarında Blastocystis'in genetik çeşitliliği ve alt tip dağılımları hakkında bilgiler sağlamıştır. Bu çalışmalar, ökaryotik patojenlerin kemirgenlere uyum sağlamış türlerinin/genotiplerinin varlığını ve bunların insanlara bulaş enfeksiyonlarının kaynağı olarak sınırlı bir rol oynadığını göstermektedir.
Tek Sağlık perspektifi, insan, hayvan ve çevre sağlığını kapsayan, bu alanların birbiriyle ekolojik anlamda bütüncül olduğunu kabul eden bir yaklaşım sunar. Sistematik bir şekilde uygulandığında, bulaşıcı hastalıkların küresel sağlık üzerindeki tehditlerini azaltmada önemli bir rol oynar. Bu çalışma ile kemirgenler ve insanlardaki Blastocystis kolonizasyonu arasındaki ilişkinin bütüncül bir şekilde anlaşılması sağlanacak ve Tek Sağlık yaklaşımıyla bulaş dinamiğindeki ilişki genetik çeşitlilik düzeyinde araştırılacaktır. Bu proje kapsamında ayrıca, Türkiye'de ilk kez kemirgenlerle Blastocystis'in prevalansı, alt tipleri (subtype-ST) ve alellerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır.
Saha çalışması için hedef lokalite olarak belirlenen Tunceli/Ovacık, çevresi dağlarla kaplı kapalı bir ekosistemdir. Sanayi tesislerinin bulunmaması ve tarımda minimum kirletici kimyasalların kullanılması, ekosistemin daha az kirlenmesine neden olarak bölgeyi araştırma için uygun kılmaktadır. Metagenomik analiz, Blastocystis gen çeşitliliğinin ayrıntılı olarak incelenmesini sağladığı için bu tür çalışmalarda uygundur. Serbest erişimli metagenom koleksiyonlarının hızlı artışı, araştırmacılara hedefli izolasyon gerektirmeden Blastocystis'in popülasyon genomik yapısını çeşitli çözünürlük seviyelerinde keşfetme imkânı sunmaktadır. Bu yaklaşım, genetik çeşitlilik, alt tipler arasındaki filogenetik ilişkiler ve işlevsel özellikler hakkında önemli veriler elde edilmesine yardımcı olmaktadır. Çalışma kapsamında hem kemirgenlerden hem de insandan alınacak dışkı örneklerii ile su ve toprak örneklerinden DNA izole edilerek metagenomik ve biyoinformatik analizlerle birlikte risk haritaları ve simülasyon modelleri oluşturulacaktır. Projede örnek toplamadan sorumlu ekip DEU Biyo (FM) olacaktır. İnsan örnekleri olduğu için Gazi Ü (FD da) çalışmaya katılacaktır. qPCR analizleri DEU Tıp (MAÖ) ve Gazi U (FD) tarafından gerçekleştirilecek. Pozitif örnekler Ankara Ü (EK) ‘de yapılacaktır ve elde edilen tüm verilerden risk haritaları Bakırçay Ü (UE) ‘de çizilecektir.
Sonuçlar, Blastocystis enfeksiyonlarının ortak ekosistemlerde hem hayvan hem de insan sağlığı üzerindeki etkilerini azaltmaya yönelik bütünleşmiş gözetim sistemleri, önleyici tedbirler ve işbirlikçi stratejiler geliştirilmesine katkı sağlayabilir. Bulgular, bulaşıcı hastalık yönetimine yönelik kapsamlı bir yaklaşımı destekleyerek, giderek artan bilgi birikimine katkıda bulunacaktır. Bu detaylı çalışma, bölgedeki ekosistem içinde Blastocystis genetik çeşitliliğini ortaya koyarak, Tek Sağlık yaklaşımıyla bulaş dinamiğinde var olan bileşenlerin rolünü daha iyi anlamamıza olanak tanıyacaktır.