Akademik Veri Yönetim Sistemi
TÜBİTAK Projesi, 3501 - Ulusal Genç Araştırmacı Kariyer Geliştirme Programı, 2023 - 2024
19.
yüzyılda hadislerle ilgili müstakil çalışma yaparak Batı dünyasının ilgisini
siyer çalışmalarından hadise doğru çeviren Goldziher’le birlikte, hadisle
ilgili tartışmalar hadislerin güvenilirliği sorununa yoğunlaşmıştır. Bu
tartışmalar, hadislerin tarihlendirilmesi konusuna kapı aralamıştır. Hadislerin
metin, sened veya kaynaklarının analiz edildiği ve kökenini kutsal kitap
tenkidinden alan çeşitli yöntemlerin kullanımını da içeren rivayetlerin
güvenilirliği konusu, uzun süre oryantalizm çalışmalarının odak noktası
olarak kalmıştır. Son dönemlerde, oryantalizmin merkezini teşkil eden
hadislerin güvenilirliğine yönelik tartışmaların değişen anlam/yorum teorileri
ile sosyal, siyasi, kültürel, tarihsel ve felsefi şartlar sebebiyle yerini
büyük oranda metinlerin anlamlandırılması konusuna bıraktığı zaman zaman iddia
edilmektedir. Oryantalistler tarafından yapılan güncel hadis çalışmalarının
genel karakteristiğini analiz etme konusundaki en önemli engel, oryantalistik
tartışmaların ve literatürün takibinde -bireysel bazı çabalar hariç- ciddi
boşlukların var olmasıdır. Bu boşluklar, son dönemdeki hadis çalışmalarında
herhangi bir eğilim farklılaşması olup olmadığını anlamayı ve böyle bir
farklılaşma varsa bunların arka planında yer alan mekanizmaların
değerlendirilmesini güçleştirmektedir. Türkiye’de oryantalizmin en ayrıntılı
şekilde incelendiği lisansüstü derslerde ve çoğu akademik yayınlarda dahi son
on yılda yapılmış çalışmalar görünür halde değildir. Bu proje, oryantalistler
tarafından gerçekleştirilen güncel hadis çalışmalarının son on yıldaki eğilim
ve karakteristiğine odaklanmaktadır. Bu projenin amacı, 2012-2022
yılları arasında Avrupa ve Amerika merkezli olarak yayınlanan WoS ve Scopus
indeksleriyle bunlar dışındaki alan indekslerinde taranan akademik dergilerde
hadis alanında yayınlanmış özgün makalelere içerik ve metin analizi uygulayarak
son on yılda Batı’da yapılmış hadis çalışmalarındaki oryantalistik eğilimleri
ortaya koymak, bunların öncekilerden farklılıklarını yorumlamak ve bu
eğilimlerin ardındaki gerekçeleri anlamaktır. Çalışmada amaçlı örnekleme yöntemi kullanılarak
son on yılda, İslami İlimler alanında Avrupa ve Amerika merkezli 111 dergide
yayınlanmış tüm makaleler anahtar kelimeleri, özetleri ve gerekirse içerikleri
dikkate alınarak taranmış ve 205 adet çalışma tespit edilmiştir. Bu kapsamda
tespit edilen makaleler öncelikle nitel araştırma yöntemlerinden içerik
analizine tabi tutulacaktır. Bunun için, konu, yöntem, iddia ve kaynak
açısından eğilim tespitine işarette bulunabilecek açık ve kapalı uçlu
sorulardan oluşan bir form hazırlanacaktır. Hazırlanacak soruların
cevapları araştırmacılar tarafından eşzamanlı online formlar(Google forms)
üzerinden kaydedilecektir. Daha sonra bu veriler, anlamacı bir yaklaşımla
analiz edilecektir. İçerik analizinin tamamlanmasının ardından makalelerin
metin analizi için Voyant Tools adlı
program kullanılacaktır. Metinler üzerinde yapılacak bu uygulama ile
anahtar kelimeler, başlıklar ve içerikten yola çıkılarak metinlerdeki
oryantalist eğilimler anlaşılmaya çalışılacaktır. Metinler üzerinde hem içerik
analizi hem de bilgisayarlı metin analizi kullanılarak hadis alanında yazılmış
güncel oryantalistik metinlerde görülebilecek eğilimlerin tespiti ile
yetinilmeyip bu eğilimlerin daha önceki eğilimlerle karşılaştırılması ve bu
eğilimin ardındaki gerekçelerinin tespitinin hedeflenmesi açısından projenin
potansiyel özgün bir değeri bulunmaktadır. Bu proje, oryantalistler
tarafından son on yılda kaleme alınmış metinler üzerinden içerik ve metin
analizi kullanarak eğilim tespiti yapan ulusal ve uluslararası akademideki ilk
çalışmadır. Proje neticesinde elde edilen verilere dayalı olarak son on
yılda Avrupa ve Amerika merkezli akademik dergilerdeki yayın yönelimi analiz
edilecektir. Ayrıca çalışmanın neticesinde özellikle hadis alanında lisansüstü
derslerin öğretim programlarının ve program çıktılarının güncellenmesi ve bu
sayede nitelikli eğitime katkı sağlanması da mümkün olacaktır. Araştırmacı, doktora
tezinde Oryantalistler tarafından İslami rivayetler kullanılan tarihsel
eleştiri yöntemlerinin tenkidi ve İslami rivayetlere uygulanması hususunda
çalışmış ve bu alanda saygın çıktılar elde etmiştir. Araştırmacı bu projedeki
çalışmasıyla, güncel oryantalist yöntem ve eğilimlere yoğunlaşacak, bu şekilde
günümüzde devam eden tartışma konularına ve bu sahadaki önemli fikirler ve
eğilimlere hâkimiyet sağlayacaktır. Bu durum, araştırmacının oryantalizm
açısından geçmiş ile bugün arasındaki fikirsel bağın ilerleyişini görmesine,
Türkiye akademisinde ihmal edilmiş durumda olan güncel çalışmaların
eğilimlerinin tespit ve takibi ile günümüzde Batı’da hadis alanında çalışan
isimlerle yapılacak ortak çalışmaların imkânına katkı sağlayacaktır.