Akademik Veri Yönetim Sistemi
İmer A.(Yürütücü), Sayıt K., Koralay O. E.
TÜBİTAK Projesi, 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı, 2022 - 2024
Son 10 yıllık süreçte, magmatik-hidrotermal
yatakların oluşumuna etki eden magma üretkenlik göstergelerinin mineralojik ve
jeokimyasal yöntemlerle izlenmesine yönelik çalışmalarda önemli bir artış
gözlenmektedir. Bunun nedenlerinden biri yüksek-çözünürlüklü mineral kimyasal analiz
yöntemlerinde yaşanan gelişmelerdir. Bu yaklaşım, güncel çalışmalarla porfiri
tipi yatakların oluşumunu kontrol eden magmatik etmenlerin anlaşılmasında
kullanılmaya başlanmıştır.
Porfiri tipi yataklar kökensel olarak yay veya
geç evrede gelişen yay-arkası ve çarpışma sonrası ortamlarda gelişen
magmatizmayla ilişkilendirilmiştir. Bu ortamlardan ilki bakırca zengin porfiri
sistemlerle ilişkiliyken diğer ikisi altınca zengin porfiri sistemlerin
oluşumuna daha uygundur. Yay ve çarpışma-sonrası ortamlarda üretilen magmaların
porfiri üretkenliğini kontrol eden en önemli etmenler magma oksidasyon
seviyesi, su ve uçucu içeriği ile magmaların sülfid doygunluk tarihçeleridir. Pek
çok porfiri sahasının yüksek oksidize, sulu ve S, Cl, F gibi uçucular açısından
zengin magmalardan oluştuğu ortaya konmuştur. Öte yandan sülfid doygunluk
derecesi, derinde magma beslenmesinin yeterli olmadığı ve kıtasal kabuğun kalın
olduğu ortamlarda erken gerçekleşerek porfiri Cu oluşumunu engelleyebilir. Kabuk
kalınlığının fazla olmadığı yay-arkası veya çarpışma-sonrası ortamlarda ise
sülfid doygunluğu geç evrede gelişerek kalkofil ve siderofil elementlerin sığ
magma odacıklarına taşınarak porfiri Au-Cu-PGE sistemlerinin oluşmasına
yardımcı olabilir.
Bu çalışma Neotetis orojenik kuşağının Batı Anadolu ve Orta Toroslar’da kalan kesiminde yer alan Geç Senozoyik dönem yay-arkası ve çarpışma-sonrası magmatizmasına odaklanmaktadır. Bölgede Miyosen magmatizması yaygın şekilde gelişmiştir. Yüksek K’lu kalk-alkalen ve zayıf alkalen kimyaya sahip ortaç-felsik bileşimdeki magmatik kayaçlar bölgesel açıdan öneme sahip porfiri sistemlerine ev sahipliği yapmaktadır. Bunlar arasında dünya çapındaki Kışladağ porfiri Au yatağı ve bunun yanı sıra Sayacık, Pınarbaşı, AS porfiri, Doğanbey ve Öksüt gibi porfiri alterasyonu/cevherleşmesi gösteren sistemler bulunmaktadır.
Önerilen
projeyle özellikle magma redoks seviyesi, su ve uçucu içeriği ile sülfid
doygunluk derecesi gibi magmatik parametrelerde zamana ve mekâna bağlı
değişikliklerin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Magma üretkenliğini kontrol
etmekte büyük öneme sahip bu değişkenler, Batı Anadolu ve Orta Toroslar’daki
Geç Senozoyik yaşlı alterasyon/cevherleşmeyle ilişkili ve ayrıca cevhersiz
plütonik ve süb-volkanik birimler içerisinde yer alan zirkon, apatit, amfibol
ve manyetit-ilmenit gibi mineral fazlarının ayrıntılı mineral kimyası ve aynı
zamanda magmatik sülfid fazlarının karakterizasyonuyla tespit edilecektir. Elde
edilecek bulgular bu genç volkanik kuşak boyunca magma üretkenliğinde ve metal
zenginleşmesinde görülen değişikliklerin açıklanmasına yönelik şekilde
değerlendirilecektir. En nihayetinde bölgesel tektonomagmatik evrim ve Au-Cu
cevherleşmeleri arasındaki bağlantıların daha iyi anlaşılması için metalojenik çerçeve
oluşturulacaktır.