Akademik Veri Yönetim Sistemi
Oktay Y. (Yürütücü), Direk Tecirli N., Targıtay Öztürk B.
TÜBİTAK - AB COST Projesi , 2023 - 2025
Bipolar bozukluk (BB), tekrarlayan duygudurum ataklarıyla seyreden, yeti yitimi, üretkenlik kaybı ve hatta ölüme sebep olabilen kronik bir hastalıktır. BB tedavisinde en yaygın kullanılan moleküllerin başında lityum(Li) gelmektedir. Ancak bazı BB hastaları lityuma iyi yanıt verirken diğer bazı hastalar yanıt vermemektedir. Lityuma yanıt vermesi muhtemel hastaların belirlenmesi, günümüzde özgüllük ve duyarlılıktan yoksun klinik kriterlere dayanmakta olduğundan ve tedavi yanıtının klinik olarak gözlenmesi haftalar alabildiğinden, BB hastalarının lityuma yanıt verip vermeyeceğini öngörebilecek ve klinikte kullanılabilecek pratik yöntem ve yaklaşımlara ihtiyaç bulunmaktadır.
Lityum yanıtının kalıtsal bir özellik olduğuna dair kuvvetli kanıtlar bulunduğundan, çok sayıda araştırma grubu, genetik belirteçlerin Li yanıtını potansiyel tahmin değerlerini araştırmıştır. Ancak bu amaçla yapılan aday gen çalışmaları ve genom boyu ilişkilendirme çalışmaları (GWAS) tam bir konsensus sağlayamamıştır. Ayrıca, GWAS ve aday gen çalışmalarından elde edilen lityum yanıtı ile ilişkili genlerin çoğu kodlamayan ve gen düzenleyici bölgelerde olduğundan bu genlerin lityum yanıtı ile ilişkisinin gösterilmesi için fonksiyonel çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla yapılan ve lityum yanıtını araştıran GWAS sonrası (post-GWAS) çalışmalar ise henüz emekleme aşamasındadır. Lityum yanıtı ile ilişkili genlerin aktif olup olmadığını, o gen bölgeleri ile ilişkili güçlendirici (enhancer)-promoter etkileşimleri belirlemektedir. Aktif gen bölgelerindeki güçlendiricilerdeki H3K27ac modifikasyonu, güçlendirici-promoter etkileşiminin ve aktif gen ifadesinin çok güçlü ve en spesifik işaretleyicisidir. Bu çalışmada ilk kez, lityum yanıtlı olan ve olmayan BB hastaları ve sağlıklı kontrollerde H3K27ac modifikasyonu tüm genom çapındaki güçlendiricilerde taranacak ve lityum yanıtı ile ilişkili düzenleyici aktif gen bölgeleri belirlenecektir. Ayrıca çalışmamız belirlenen güçlendiricilerin literatürde lityum yanıtıyla ilişkili bulunmuş genlerde zenginleşip zenginleşmediğini (diğer genlere kıyasla daha sık görülmesi) göstererek, GWAS ve aday gen çalışmalarında elde edilen SNP’leri fonksiyonel olarak araştıran özgün bir çalışma olacaktır. Dahası çalışmamızda kullanılacak lenfoblastoid hücre hatları (LCL) karıştırıcı faktörleri en aza indirerek, klinik pratikte uygulanabilir bir yöntemle lityum yanıtını öngörmeye aday, periferik kandan bakılabilen, genetik ve epigenetik bir belirteç elde edebilmemize imkan sağlayacaktır.