Akademik Veri Yönetim Sistemi
Diktaş E. O. (Yürütücü), Özbek E. İ.
Kalkınma Ajansı, 2024 - 2024
Proje Özeti
Projenin Amacı ve Hedefleri
Bu proje Buca ilçesinde yer alan yayalaştırılmış Forbes Çarsısı ve yakın çevresinin gerek ticari gerek mekânsal anlamda canlandırılması ve bunun süreklilik içermesi yönünde yapılmış bir çalışmadır. Programdaki sınırlı destek sürecinde, mekânsal ağırlıklı olmak üzere, mekanı etkileyecek toplumsal, ekonomik, politik analizlerin, arama toplantılarının, çalıştayların yapılması; yapılan analizlerin saptanan ihtiyaçlar doğrultusunda sentezlenerek kentsel tasarıma yönelik bir program oluşturulması; hazırlanan program çerçevesinde başvuru ortaklarından İzmir Büyükşehir Belediyesinin çarşı ve yakın çevresi için uygulama olanaklarını desteklemek/ geliştirmek üzere bir "Forbes Çarşısı ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Rehberi" üretilmesi hedeflenmiştir.
Forbes Caddesinde Sorunlar, Gereksinimler ve Projeden Beklentiler
İzmir ili Buca ilçesinde yer alan, ticaret ve hizmet sektörünün etkin olduğu, yayalaştırılmış Forbes Caddesi ve yakın çevresi projeye konu olan alandır. Yaklaşık beş yüz metre uzunluğundaki cadde üzerinde yapılanmış çarşı, büyük kapalı alışveriş merkezlerinin yaygınlaşması gibi kentsel düzeyde görülen ticari biçimlenmeler ile kamusal mekân ve zaman kullanımından kaynaklanan değişimlerin olumsuz etkilerini uzun bir süredir hissetmektedir. Özellikle Covid-19 pandemi süreci ve ertesinde yaşanan ekonomik krizler çarşının kırılgan yapısının daha da belirginleşmesine neden olmuştur. Sık el değiştiren ticari mekânlar, ziyaretçi profilindeki ve sayısındaki olumsuz gelişmeler konu üzerindeki hassasiyeti daha da arttırmıştır. Çarşının tüm olumsuz koşullara karşı daha güçlenmesi, elde edilen gücün korunması bir başka deyişle dayanıklılığının ve bu durumun sürdürebilirliğinin sağlanması önemli bir gereksinim olarak belirmiştir. Söz konusu dayanıklılık ve sürdürülebilirlik, demokratik katılım, paydaşların birbirlerinin gereksinimlerini daha sağlıklı süreçlerle anlamaları ve ortak/kamusal çıkarları doğrultusunda hareket ederek sorunları çözebilmeleri yönündeki kapasitelerini arttırmaları ile daha da olanaklı olacaktır. Ayrıca mekânsal kalitenin artırılması için yapılacak ortak çalışmalar ve rehber gibi bundan sonraki karar verme ve imalat sürelerini kolaylaştıracak ürünlerin söz konusu olanakları daha da geliştireceği düşünülmüştür.
Forbes Çarşısı gibi kentsel ortak mekanlarda, özellikle kullanıcılarının dikkate alınarak içinde yaşama arzusunun arttırıldığı, erişilebilirliğin her yönüyle desteklendiği tasarımların önünün biraz daha açılmasının kentsel kaliteyi/yaşanabilirliği artırmak üzere önemli bir hamle olacağı düşünülmüştür. Ayrıca bu çalışma yalnızca mekânsal sonuçlar elde etmek amacıyla yapılmamaktadır. Bunun ötesinde, yapılacak arama toplantılarıyla, çalıştaylarla temel iletişim ve karar alma becerilerini geliştirmek, toplumsal, ekonomik, politik/demokratik yapılanmayı daha sağlıklılaştırmak gibi hedefler de gözetilmektedir. Yerel aktörlerin dayanıklılık ve sürdürülebilirlik bağlamında kendi rollerinin önemine ilişkin farkındalıklarının ve bilinçlerinin oluşturulması, güçlendirilmesi son derece önemsenmektedir. Yerel dinamiklerin sağlıklı etkinleşmesinin, süreç içinde mekânsal dahil olmak üzere, enerji, temiz ve atık su, katı atık, yeşil alan yönetimi vb. alanlarda da olumlu sonuçlar vermesi beklenmektedir.
Proje Sürecinde ve Proje Ertesinde Beklenen Sonuçlar
Beklenen dolaylı sonuçlar:
• Çarsı esnafı, caddede yer alan konut sakinleri, çarşı ziyaretçileri ve yerel yönetim arasındaki iletişimin ve dolayısıyla bağların güçlenmesi,
• Yerel aktörlerin, çarşının ve yakın çevresinin ekonomik, toplumsal, politik dayanıklılığı ve sürdürülebilirlik konusundaki rollerinin önemine ilişkin farkındalıklarının artması,
• Alanın ihtiyaçlarının katılımcı süreçlerle, detaylı analizlerle gerçekçi biçimde belirlenmesi ve “birlikte iş üretebilmenin” olanaklarının ve sınırlarının anlaşılması,
• Kentsel Tasarım Rehberi aracılığı ile gerek yerel yönetimlerin gerek yerel yaşayanların yapılı çevreye müdahalelerinin gereksinilen kaliteyi sağlayacak düzeyde gerçekleşmesi,
• Kendini ve çevresini Rehber ve yaşantıdan alınan geri beslemeler yoluyla yenileyebilecek bir toplumsal yapının tesis edilmesi,
• Dayanıklılık ve Sürdürülebilirlik bağlamında ekonomik ve teknik kapasite bakımından kendine yeterli, olumsuz dış etkilere karsı bağışıklığı daha yüksek bir enerji, atık, yeşil alan yönetimini olanaklı kılacak dernek, kooperatif vb. yapılanmaların temellerinin oluşmasıdır.
Beklenen dolaysız sonuçlar:
• Alana yönelik olarak, öncelikle mekânsal olmak üzere enerji, atık ve yeşil alan yönetimlerinin tasarımları için sağlıklı programların, stratejilerin oluşturulması,
• Dayanıklı, sürdürülebilir yaşantının Kentsel Unsurlarının düzenlenmesinde etkili olabilecek, üzerinde oydaşılmış bir Kentsel Tasarım Rehberinin üretilmesidir.
Proje ile Beklenen Sonuçların Hedef Gruplar Üzerinde Sürdürülebilir Etkisi ve Çarpan Etkileri
Kentsel Tasarım Rehberinin İzmir Büyükşehir Belediyesinin ve yakın çevrede yetkili olan Buca Belediyesinin alanla ilgili uygulamalarında yön gösterici olması beklenmektedir. Ayrıca gerek hazırlık, gerek proje üretim süreci yerel esnafın kendi gereksinimlerini karşılama, inisiyatif kullanma yönündeki örgütlenmesine olumlu katkılarda bulunması beklenmektedir. Kullanıcı ve üretici topluluğun sürdürülebilir bir eylemselliğe sahip olması son derece önemsenmektedir.
Projenin gerek süreç gerek sonuç itibariyle makul bir düzeyde başarılı olması benzer sorunları yaşayan ve çözmek isteyen diğer topluluklara da bir yol haritası, bir kılavuz sağlayacak ve çarpan etkisi olarak görülebilecektir.
Projede Kullanılan Yöntem
Bu proje çalışmasında çarşı ve yakın çevresinin gelişim ve değişim sürecine ilişkin literatür taraması, kaynak kişiler ile yapılan sözlü görüşmeler, Çarşının İzmir kenti içinde geçmişteki ve bugünkü önemi ve konumuna yönelik değerlendirmeler yapılmıştır.
Bununla birlikte mevcut mekânsal ve sosyal sorunların tespitinin ötesinde uzlaşmacı yaklaşımlarla çarşıda etkin olan tüm paydaşlar bir araya getirilerek gelecek vizyonunu oluşturmada ve sorunların çözümünde ortak akıl süreçleri yürütülmüş, görüşmeler yapılmıştır.
Esnaf, yerel yönetim temsilcileri, çarşıdaki konut sakinleri ile ayrı ayrı görüşmeler yapılarak, sorunların her bir paydaş grubu tarafından öncelikle nesnel olarak ortaya konulması, sorunlardan duyulan rahatsızlıkların dile getirilmesi istenmiştir.
Ayrıca tüm paydaşların bir arada olduğu, çarşıda yer alan farklı aktörlerin sorunlarının ele alındığı bir arama toplantısı düzenlenmiştir. Bu toplantıda, sorunların ve duyulan rahatsızlıkların dile getirilmesinin ötesinde arzu edilen olumlu durumun oluşması için gerekli olanakların değerlendirilmesi yapılmıştır.
Süreçte gerçekleştirilen toplantılar:
• Forbes Esnaf Derneği ve Esnafla toplam dar katılımlı yedi adet
• Konut Sakinler ile iki adet
• Yaşanabilir Buca Derneği ile bir adet
• Buca Belediye Başkanları ile iki adet (Yerel seçim öncesinde Av. Erhan Kılıç’la seçim sonrasında Mim. Görkem Duman’la)
• İzmir Büyükşehir Başkanları ile iki adet (Yerel seçim öncesinde Av. Tunç Soyer’le yerel seçim sonrasında Dr. Cemil Tugay’la)
• İzmir Büyükşehir Belediyesinin ilgili alt birimlerinden Kentsel Tasarım ve Kent Estetiği Müdürlüğü ile daha önce yapılan çalışmalar hakkında bir adet
• Buca Belediyesi ilgili birimleri ile alana ait bilgilenme ve yapılacak çalışmalar üzerine tartışmalar içeren bir adet
• Forbes Esnaf Derneği, Esnafla ve Konut Sakinleriyle geniş katılımlı bir adet arama toplantısı olmak üzere toplam on yedi toplantı gerçekleştirilmiştir.
Sağlıklı ve sürdürülebilir bir katılımın tesis edilmesi için yapılan bu toplantıların yanında çarşı ziyaretçilerini de kapsayacak biçimde, çarşı ve çevresinin mevcut karakteri, sorunları, kullanıcılarının çarşı hakkında sahip oldukları duygu ve düşünceleri ile sahip olmak istedikleri duygu ve düşüncelerini araştırmak amacıyla anketler yapılmıştır.
Çarşı ve çevresinin mekânsal karakteri, kullanım biçimleri, hareket yönleri ve türleri üzerine standart analizler gerçekleştirilmiş ve bunlar paftalar halinde çalışmada verilmiştir. Söz konusu analizlerle gerek sabit gerek dinamik unsurlar anlaşılmaya çalışılmış bu yolla çarşının olan ve olması istenen kimlik yapısının önemli parçaları netleştirilmeye çalışılmıştır.
Görüşmeler, toplantılar, anketler ve mekânsal analizler sonucunda elde edilen veriler ile netleştirilen, çarşı kimliğini barındıran kentsel mekâna yönelik bir programın oluşturulması çalışmanın önemli aşamalarından biridir.
Bulgular, Gereksinim Programı ve Kentsel Tasarım Rehberi
Program, bir tersinden okumayla, analiz sonucu elde edilmiş olumlu, olumsuz tüm bulguların amaç, hedefler doğrultusunda yeniden yapılandırılması olarak görülebilir. Aşağıda detaylı olarak verilen program bu nedenle aynı zamanda bir bulgu listesi olarak da okunabilir.
Bu bağlamda Kentsel Tasarım Rehberi için temel olacak, süreçte ortak akıl ve analizler sonucu üretilen gereksinim programı başlıkları şunlardır:
• Kimlik oluşturma
• Sokak estetiği
• İklimsel koşullara uyumlanma
• Sürdürülebilirlik
• Dinlenme/oturma: Çarşı kamusal mekânında müşterek kullanım olanakları
• Mağazaların sokak kullanımı
• Mekânsal/ işlevsel (yeniden) yapılanma ve okunabilirlik
• Afet destek birimleri
• Bilgilendirme
• Erişilebilirlik, engelsiz güzergâh oluşturulması
• Motosiklet parkı
• Otopark
• Peyzaj / yeşil alan düzenlemesi
• Aydınlatma
• Bina cephelerinde ortak bir dil üretimi
Program Kentsel Mekânı oluşturan unsurların biçimlendirilmesinde çok değerli bir temel olarak kullanılmıştır. Bu izde gerek kent yaşantısı geneline, gerek alana özel tasarım önerileri geliştirilmiştir. Geliştirilen öneriler alan genelinde erişim, toplanma ve yeşil alan kullanımından yönlendirme, bilgilendirme, ayrıştırmalı atık toplama elemanları ve ticari birimlerin satış/teşhir ünitelerine ya da alanda kullanılan plastik öğelere kadar farklı ölçeklerdedir.
Bina ve ticari birim ölçeğinde olan öneriler alanın Şirinyer Parkı tarafında yer alan bir binada üç boyutlu çizimlerle örnek çalışma olarak verilmiştir.
Alanın tamamına farklı başlıklar ve ölçeklerde tasarım önerileri getirilmiştir. Bunlar:
a. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı (Bütün)
b. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı (Bütün-İşlevsel Dağılım)
c. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı (Batı)
d. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı (Merkez/Orta)
e. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı (Doğu)
f. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Batı Meydanı 1
g. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Batı Meydanı 2
h. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Batı Meydanı Ortak Kullanım Alanları 1
i. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Batı Meydanı Ortak Kullanım Alanları 2
j. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Doğu Meydanı 1
k. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Doğu Meydanı 2
l. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Doğu Meydanı 3
m. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Doğu Meydanı Çocuk Oyun Alanı
n. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Doğu Meydanı Ortak Kullanım Alanları
o. Forbes Caddesi Doğu Meydanı Engelli Şarj ve Bisiklet Park/Bakım İstasyonu
p. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Orta Giriş Meydanı Kuru Havuz
r. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Orta Giriş Meydanı
s. Forbes Caddesi Öneri Yerleşim Planı Orta Giriş Meydanı Çocuk Oyun Alanı
Olarak paftalaştırılmış ve raporda paylaşılmıştır.