Akademik Veri Yönetim Sistemi
DUMANOĞLU Y. (Yürütücü), ODABAŞI M., KARA M., YAMAN B., Günel E.
Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje, 2021 - 2023
Teknolojinin hızla güncellenmesi ve elektronik sanayi pazarının sürekli genişlemesi ile elektronik atık günümüzde küresel bir sorun haline gelmiştir. Bünyesinde metaller, metaloidler, nadir elementler, ateşe mukavim kimyasalları ve diğer katkı maddelerini içeren plastikleri barındıran atıkların yapısında bulunan tehlikeli kimyasallar, özellikle elektronik atığın düzenli ve kontrollü bir şekilde geri dönüştürülmemesi/bertaraf edilmemesi durumunda çevresel ortamlara karışabilir. Elektronik atık bünyesinde ürünlerin plastik aksamlarının yapısına eklenmiş kimyasallar mevcuttur. Günümüzde organofosfatlı alev geciktirici (OPE)’ler plastik, tekstil, hidrolik sıvılar, yapıştırıcılar, boyalar ve sentetik reçineler gibi birçok üründe yaygın olarak kullanılmaktadır. OPE’lerin incelendiği bilimsel çalışma sayısında da artış görülmeye başlanmıştır. Çalışma, ülkemizde eş zamanlı olarak pek çok elektronik atık işleme tesisinde gerçekleştirilen, OPE ve nadir toprak elementleri (NTE) emisyonlarının izlendiği ilk çalışmasıdır. Proje kapsamında, ilgili bakanlıktan sağlanan lisans kapsamında elektronik atıkların geri dönüşümünün yapıldığı bazı tesislerin yakınından hava, kuru çökelme ve toprak örneklerinde alınmıştır. Örneklemeler, yaz, sonbahar, kış ve ilkbahar mevsim şartlarını temsil edecek şekilde gerçekleştirilmiştir. Numunelerde, literatürde yaygın olarak incelenen 11 OPE bileşiği ve 16 NTE analiz edilmiştir. Dış hava örneklerinde; 4 mevsim içinde tesislerin bulunduğu çalışma alanlarındaki konsantrasyonlar geri plandan yüksek ölçülmüş, kış toplam OPE konsantrasyonlarının tesislerin bulunduğu bölgelerde 0,92-388 ng/m3, geri plan alanlarında 0,18-6,25 ng/m3 aralığında; yaz konsantrasyonlarının ise tesislerde 0,90-92 ng/m3, geri planda 0,39-4,40 ng/m3 aralığında değişmiştir. Dört mevsim için TCiPP1 ve TEP öne çıkan OPE bileşikleri olmuştur. Kuru çökelme örneklerinde de dış hava ile benzer olarak tesis bölgelerindeki konsantrasyonlar geri plandan yüksek ölçülmüş ve baskın OPE bileşiği TCiPP1 olmuştur. Elektrik-elektronik eşya (EEE) atıkları işleme tesisleri çevresindeki toprak örneklerinde ise; yaz mevsimi 2 460 μg/kg±4 557 μg/kg ve kış mevsimi 1 880 μg/kg±3 453 μg/kg olarak ölçülmüştür. Toprak örneklerinde baskın OPE bileşikleri TCiPP1 ve TCiPP2’dir. Dış hava–toprak arakesitinde taşınım 5 bileşiğin (TEP, TBP, TCEP, TCiPP-1 ve TCiPP-2) hem yaz hem de kış aylarında topraktan atmosfere buharlaşma eğiliminde olduğu; TDCP, TBEP, TPP, EDP, TEHP, TPPP’nin ise havadan toprağa çökelme eğiliminde olduğu saptanmıştır. Dört mevsim için de La, Ce, Nd, Eu, Gd, Tb, Yb ve Sc’nin EEE atıklarının işlendiği tesislerin bulunduğu bölgesindeki kuru çökelme örneklerindeki konsantrasyonları geri plan bölgelerindeki konsantrasyonlardan yüksek çıkmıştır. Lu, Yb, Tm, Er, Ho, Dy ve Tm hem geri plan noktalarında hem de EEE atık işleme tesislerini bulunduğu çalışma alanlarında tespit edilememiştir. Toprakta yüksek konsantrasyonlar La, Ce, Nd, Y ve Sc’de tespit edilmiştir. Bu 5 element için yaz, sonbahar, kış ve ilkbahar mevsimlerinde geri plan toprak konsantrasyonlarının EEE atıkları işleme tesisleri çevresindeki toprak konsantrasyonlarından yüksek olduğu görülmüştür.